Nordfjordeid

Stad kommune har sett i gang eit nytt strategisk utviklingsprosjekt for Nordfjordeid. Som grunnlag for dette arbeidet skal Norconsult utarbeide eit plangrep med fortettingsanalyse og ein handelsanalyse.

Stad kommune har mange ønskjer for utviklinga av Nordfjordeid. Desse skal ende i ein strategisk plan. Det ligg føre eit rikt grunnlag og omfattande historikk å byggje vidare på, samstundes som at notida sine nye krav og forventingar til berekraftig stad- og samfunnsutvikling legg nye føringar. Når ein går gjennom alle analysene og strategiane som er laga, ser ein at kommunen har prioritert mange stader og ønskjer på ein gong. Det mangler ei retning. Eit plangrep for Nordfjoreid er eit godt verkemiddel som grunnlag for arbeidet med den strategiske planen. Eit plangrep kan gje tilrådingar om kor det kan vere mest føremålstenleg å starte utviklinga og kva ein bør prioritere.

Nordfjordeid er ein kompakt og naturleg avgrensa tettstad. Den geografiske avgrensinga, med sine flotte naturgjevne omgjevnadar og eit rikt jordsmonn i omkransande jordbruksareal, gjev føringar for ein utvikling som tar omsyn til både effektiv og gjennomtenkt arealutnytting. Det vil vere viktig å tilpasse tilrådingane til grunneigarstrukturen og i kva grad den enkelte tomt er moden for utvikling. Nokre få bygningar kan moglegvis eigne seg for riving og nybygg, men fokuset bør vere på transformasjon eller vidare bruk av eksisterande bygningsmasse.

Nordfjordeid sin geografi gjev moglegheit for meir aktiv mobilitet (gå, sykle). For å få dette til er det viktig å fortette med kvalitet slik at dette blir attraktivt. Staden sine nasjonalt attraktive naturomgjevnader gjev eit stort potensial for eit rikt og aktivt friluftsliv for innbyggjarane, helsefremjande stadutvikling og turisme.

Figuren under visar kva som har vert førande for arbeidet med plangrepet:

Første oppgåve i å definere eit plangrep, er å definere mål og ambisjonsnivå for oppgåva. Punkta under viser kva for mål og ambisjonar kommunen har definert for prosjektet:

For å kunne gi råd om potensialet for handel, næring og fortetting i Nordfjordeid må ein sjå på dei generelle trendar og utviklingstrekk for handel og tenester i sentrumsområde. Under følgjer ei kort beskriving av dei viktigaste globale og nasjonale trendane og korleis dette kan påvirke Nordfjordeid:

• Netthandel og fysiske butikkar Sjølv om andelen kjøp framleis er størst i fysiske butikkar, så veks netthandelen stadig. Dette treng ikkje å bety at det ikkje er mogleg å drive handel i eit bysentrum i dag, men butikkane si rolle vil mest sannsynleg endre seg. Det vil vere høgare krav til personleg og tilpassa service, og eit oppsett der butikkane i større grad blir eit utstillingslokale («showroom») der nettbutikken er hovudkjelda til inntekt. Dette kan også gjerast i Nordfjordeid. Fordi netthandelen aukar, vil vi også sjå ei utvikling i ulike distribusjonsformer som heimelevering, pakkeboks mm. Nordfjordeid ligg sentralt plassert og kan, dersom ein fokuserer på å reindyrke staden som regionsenter, kunne fungere som ein «hub» for distribusjon.
• Kjøpesenter Omsetning av varer går generelt ned i kjøpesentra både i og utanfor sentrum. Byar med store kjøpesenter i sentrum har likevel oppretthalde varehandel i større grad enn byar som ikkje har kjøpesenter i sentrum. Også eksterne kjøpesenter rettar seg meir mot tenester og opplevingar. Nordfjordeid har kjøpesenter i sentrum, og har difor gode føresetnader for å kunne oppretthalde varehandel i sentrum.
• Berekraftig handel Vi ser at det i større grad blir viktig å leggje til rette for meir berekraftig handel, gjenbruk og reparasjon av ting. Nordfjordeid har eit sentrum som kan vere med på å byggje opp under berekraftig handel, gjenbruk, reparasjon og anna verksemd knytt til desse trendane. Særleg Eidsgata har ein struktur og utsjånad som mange verksemder knytt til berekraftig handel truleg vil vere tiltrekt av.
• Tenester Ein generell trend er at omsetning i handel i sentrum går ned og omsetning i tenester går opp. I perioden frå 2013 har det skjedd ein overgang i forbruket frå kjøp av varer til kjøp av tenester. I Noreg har vi fått eit høgare velstandsnivå og bruker difor meir pengar på opplevingar, kultur, helsetenester, aktivitetar og service av ulike slag. Vi ser at bysentrum har godt potensial for å utvikle tilbod av tenester innan servering, kultur, helse, aktivitet og opplevingar. Omsetning av tenesteyting aukar mest i byar med attraktive byrom, sjøfront, høg bygningsmessig kvalitet og høg andel turistar og/eller studentar. Kontor og bustad i sentrum er sterkt bidragsytande til å skape aktivitet i sentrum. Nordfjordeid har gode tilbod av tenester i dag, men dei er spreidde.

For å kunne seie noko om potensialet for handel, næring og fortetting i Nordfjordeid er det også viktig å forstå den regionale konteksten rundt tettstaden. Kva for ei rolle spelar Nordfjordeid i kommunen og i regionen?

Nordfjordeid har mange kvalitetar som vi vil ta vare på og utvikle vidare. Under kan du bla deg gjennom dei kvalitetane vi meiner er viktigast.

Men alle stadar har utfordringar, og alle har potensial for forbetring. Saman kan dei brukast til å forstå kva for ein stad Nordfjordeid er, og kva den kan bli. Nedanfor kan du trykke på pila frå venstre mot høgre for å sjå kva for utfordringar som er identifiserte.

Tidlegare har analysene vist ei sentrumsavgrensning for Nordfjordeid som femnar om eit stort areal med mange funksjonar i forhald til befolkningsantalet. For å få ein forståing av kor stor avgrensninga var og kva storleiken bør vere for å få til ønskt utvikling, har vi samanlikna arealet med fleire norske byar på Vestlandet med kompakte, aktive sentrum som også er populære blant turistar. Nedanfor er eit døme på samanlikning med Ålesund, og eit forslag til storleik på eit område innanfor sentrumsområdet herettar definert som sentrumskjerna:

Til no er det presentert kva rolle Nordfjordeid har i regionen, kvalitetane staden har, samt potensialet og utfordringane som ligg føre. Korleis kan ein vidare bygge opp under dette potensialet? Konteksten, kvalitetane, utfordringane og ønskjene til kommunen er kokt ned til fire prinsipp slik at kommunen kan få ei retning for utviklinga framover. Nedanfor er fire utfordringar og potensial for Nordfjordeid kopla med dei fire prinsippa.

Plangrepet nyttar prinsippa og gjev konkrete tilrådingar for korleis Nordfjordeid kan oppnå den ønskja utviklinga framover. Plangrepet blir vist samla, og deretter i fire delgrep nedanfor:

Samla plangrep

Det samla plangrepet gjer at sentrumskjerna i Nordfjoreid og Eidsgata blir aktivisert i mykje større grad enn i dag. Aksane for handel og kultur, samt dei blågrønne strukturane og forbindelsane for mjuke trafikantar, møtast på torget i Eidsgata, som er kopla på sjøfronten.

Grep 1

Komprimere storleiken på området der det skjer mykje - fleire folk på mindre plass = byliv! Hovudtorget bør plasserast der det allereie er mykje aktivitet i Eidsgata. Her er det også kortast veg til sjøen. Mikroklimaet (vind, bølgjer) er betre her enn til dømes ved Allmenningen.

Grep 2

Konsentrere folk og funksjonar. Dette støttar opp om komprimeringa ovanfor og skapar grunnlag for endå meir byliv. Vi rår til å ramme inn Sjøgata med bygg for å skape ein tydeleg inngangsport til kjerneområdet. Om gata har ein menneskeleg skala, liknande den i i Eidsgata (ikkje for høge bygg, ikkje for store avstandar), trur vi ho vil bli endå meir populær og brukt. Nye bygg og vegetasjon vil også bidra til å sikre eit betre mikroklima, samtidig som siktlinja frå opphaldssona på solsida av torget til sjøen blir tatt hand om. Nye bygg gir høve til større variasjon av næringsareal i første etasje (blå farge).

Ofte blir det bygd store næringslokale, og kjedebutikkar har ofte behov for desse. Det er derimot ikkje alle verksemder som har behov for eller råd til dei store lokala, og dei kan ofte bli vanskelege å fylle. Difor er det viktig å ikkje alltid krevje for store lokale, men heller ha nokre mindre lokale som er meir tilpassa mindre verksemder. Dei mindre verksemdene har behov for små tilpassa lokale som dei har råd til å betale for. Dei små verksemdene er med på å byggje identitet på små stader. Dette er særleg overførbart til Eidsgata.

Grep 3

Prioritering av eit hovedsamband for mjuke trafikantar gjennom området. Dette kan auke sannsynet for at folk møtast. Sambandet går frå eitt grønt område til eit anna (Sagaparken og Malakoff) og langs fjorden. På denne måten aktiverer vi dei eksisterande kvalitetane (sjøen, elva og det grøne) og trekkjer folk inn i sentrumskjerna. Eksisterande sjøfront har så å seie ingen aktive fasadar eller bustader i første etasje. Eksisterande areal langs sjøfronten kan byggjast ut, og nytt rekreasjonsareal kan anleggast på utsida for å skape ein meir attraktiv forbindelse. Dette gir også høve til å reparere sjøfronten for å gi betre bølgje- og straumforhold, spesielt inn mot Allmenningen. Bustadar i nærleiken av torget kan bidra til at endå fleire brukar sentrumkjerna større delar av døgnet. Bustadar i første etasje kan også skape meir liv og gje «auge på gata». Flytting av kommunale tjenestetilbud som helse, kulutur, oppvekst og bibliotek til sentrum vil også bidra til meir aktivitet gjennom dagen.

Grep 4

Vidareutvikling av Nordfjordeid som regionen sin kultur- og handelssenter og turistmål. Det må vere tilstrekkeleg med parkering ved handleområda. Gangsamband mellom handels- og kulturområdene blir prioritert. Målet er å aktivere Eidsgata meir enn i dag og lage eit attraktiv samband som styrer dei som handlar, skal på opera eller kino eller som berre er innom som turistar, inn til sentrumskjerna.

Nordfjordeid er allereie godt på veg med aktivitetar og verksemder i sentrum med eit stort kultur- og servicetilbod. Det er likevel behov for strategisk arbeid for å få meir liv i første etasjar i sentrum og få konsentrert handel- og tenestetilbodet ytterlegare. Dette gjeld til dømes vidareutviklinga av kjøpesenteret. Her kan ein heller byggje på eksisterande grå areal med “næringsinfill” mellom bygningar i nær tilknyting til eksisterande kjøpesenter. På denne måten unngår ein utbygging av dyrkbar mark eller utfylling i sjø. Utvikling av areala mellom kjøpesenteret og Eidsgata bidreg til redusert opplevd avstand, og gir auka potensial for synergieffektar mellom desse handelsområda. I framtida vil det også bli viktig å fokusere meir på aktivitetar og tenester. Sjøfronten kan bli ein attraktiv forbindelse tilknytt kjøpesenteret, med opne og aktive fasadar i første etasje. Næringsareala nord for Malakoffområdet kan ha potensial for å kunne brukast til hotell med eit konsept som gjer det til ein hotell-destinasjon, som til dømes spahotell.

Nedanfor har er det satt opp prinsipp for korleis ein kan forme bygg og byrom på Eid. Desse er meint som forslag og inspirasjon.

Utformingsprinsipp: Kombinere handel og bustad i sentrumskjerna

Ved å kombinere handel og bustader i sentrumskjerna, kan ein styrkje den identiteten som allereie er i Eidsgata. Bruk av liknande arkitektur kombinert med næringsareal gjev auka areal til næringsutvikling, samstundes som at sentrumkjerna forblir kompakt og gjenkjenneleg. Større tak kan bli brukt til uteopphald. Arkadar kan gje vern mot vêr og vind, som Nordfjordeid har mykje av.

Byggehøgder og form Nybygg i sentrumskjerna bør ha ei god høgde- og formtilpassing. Bebyggelsen er hovudsakleg føreslege med 4 etasjar og saltak, men tilpassingar må utførast i sentrumskjerna for å sikre siktlinjene frå Eidsgata mot sjøen og for å tilpasse til kulturmiljøet. Høgare bygningar kan tillatast utanfor sentrumskjerna, slik at ein får ein amfivirkning mot sjøkanten. I hovudsak bør saltak nyttast for bustadar for å byggje opp under dagens arkitektoniske uttrykk. Dei føreslegne byggehøgdene er noko høgare enn eksisterande bebyggelse grunna byggbarheit og investeringsvilje. Bygg på under 4 etasjar er noko utbyggjarar ofte ikkje ønskjer å investere i, då krav som heis og grunnarbeid gir høge byggekostnader i forhald til salsverdien til bustadene.

Inspirasjonsbileter: Sentrumskjerna

Overgangssoner mellom fasade og gate, mellombelse tiltak og testing av tiltak i gata, møblering og beplantning kan brukast i sentrumskjerna for å gje meir urbanitet i sentrum.

Utformingsprinsipp: Aktive bustadgater

Nærleik til varierte uterom er viktig i eit godt bumiljø for folk i alle aldrar. Gata er også eit byrom for dei som bur her og dei som går i gata. Arealet mellom gata og bygga (veggsona) kan brukast av dei som bur her som ein privat hage, i sambruk som fellesareal og av dei som til dømes vil ta en kvil på veg til ein annan stad. Ein viktig del av prinsippet er at variert bruk av gata gjev ein meir aktiv bruk av gata både for dei som bur her, og dei som ferdast gjennom.

Inspirasjonsbilder: Aktive bustadgater

Bustader i første etasje, bakgardar, overgang mellom bebyggelsen og dei offentlege romma skaper aktive bustadgater.

Utformingsprinsipp: Fleksible kvartal

Oppdeling av kvartala i modular som gjev fleksibilitet i bygningsstorleik og bygningstype for ulike behov. Bygga og fasadeforskyving vert brukt for å ramme inn gatene og gje ein variert fasade. Gardsrom, bakgardar og smett gjer gåturen mellom husa meir spennande (og kortare). Utvikling i form av kvartal gjev fleksibilitet og legg til rette for ein trinnvis utvikling.

I arbeidet med fortettingsanalysa er det sett på korleis Nordfjordeid kan utvikle seg om ein fortettar i tilknyttning de prioriterte aksene fra plangrepa. Når ein skal utvikle ein stad for framtida, må ein sjå på kva for areal som er tilgjengelege og kva som kan bli tilgjengeleg i framtida. Ein må også sjå på trendar i samfunnet, både når det gjeld befolkningsutvikling og næringsutvikling. Det er parallelt utarbeidd ein eigen handelsanalyse som har gitt innspel til og moteke råd og funn frå fortettingsanalysen.

I fortettingsanalysen har ein tatt utgangspunkt i tre ulike scenario:

I 2030-scenarioet har ein sett på kva som kan gjerast på kort sikt. Kva kan rustas opp? Kva for mellombelse tiltak og prøveordningar kan ein forsøke? Kva kan prioriterast i prosjekt som er i gong? Kvar kan ein starte med å setje plangrepa ut i live?

I 2050-scenarioet ser ein på kva som kan vere realistisk å oppnå i framtida. Korleis kan Nordfjoreid sjå ut om grepa vi har føreslege over, får liv? Kva krev meir modning og vil krevje meir omfattande prosessar?

I 2070-scenarioet har vi sett kort på kva ein kan strekke seg etter på veldig lang sikt. Korleis ser Nordfjoreid ut då?

Nedanfor kan du klikke deg rundt i eit interaktivt kart. Du kan trykkje på pilane til høgre og venstre for å sjå perspektiv vi har laga. Du kan også klikke rundt sjølv og sjå bebyggelsen fra fleire vinklar.

2030

2050

2070

I 2070 bør ein ha prioritert på ein måte som har gjort Nordfjordeid til ein meir kompakt stad med meir liv. Sannsynlegvis vil behovet for meir næringsareal utløyse diskusjonar om det er behov for å fylle ut meir i fjorden. Dersom ein ikkje skal fylle ut meir, må ein optimalisere eksisterande areal. Dette er analysert som ein del av handelsanalysen og sett i samanheng med funn i fortettingsanalysa.

Mogleg utvikling i 2070 for handel- og næring

Det er identfisert behov for å flytte ein del mindre plasskrevjande næring ut av det eksisterande næringsarealet. Kontorbebyggelse i industriareala bør flyttast inn i sentrum. Ved å flytte enkelte bedrifter ut av sentrum, kan ein nytte areala til andre føremål. Desse areala er i dag lite kopla på sentrum, men ved å nytte desse i 2070 kan ein bygge vidare på dei prioriterte forbindelsane frå plangrepet.

Plangrepet for Nordfjordeid gir tilrådingar om kvar det kan vere mest føremålstenleg å starte utviklinga og kva ein bør prioritere. Det er vist kva for kvalitetar som bør byggjast vidare på, kva for utfordringar Nordfjordeid har i dag, og kva for potensial desse gir. Kvar bør ein fortette, og kva bør ein vektleggje både når det gjeld bustadutvikling og næringsutvikling?

Arbeidet med fortettings- og handelsanalysen er eit kunnskapsgrunnlag til vidare arbeid med den strategiske planen for Nordfjordeid. Arbeidet har først vektlagt å gje råd om kvar ein bør starte, og deretter vist to ulike fortettingskonsept. Tilrådinga er å samarbeide med tomteeigarar og utviklarar og saman skape det som både gjev verdi for utbyggjarar, innbyggjarar og dei nye bebuarane. Under er det gitt nokre meir konkrete råd på nokre tema som er sentrale i det strategiske arbeidet for Nordfjordeid.

Koplingar mellom Eidsgata og sjøen Med utfylling i sjøen og bygging av kjøpesenteret blei store delar av Eidsgata avskoren frå sjøfronten. I fortettingsanalysen er det fokusert på at ny bebyggelse ikkje skal bli ein ny visuell barriere, men heller forsterke sambandet til sjøen. I dei attverande punkta der Eidsgata har moglegheit for god visuell kobling til sjøen, er siktlinjene ivaretekne. I tillegg er det arbeida med å ramme inn siktlinjene og omgjere dei til gater. På denne måten blir koplinga til sjøen styrkt, og den opplevde avstanden mellom Eidsgata, kjøpesenteret og sjøen blir difor kortare.

Utfylling i sjø Utfylling i sjøen er eit heitt tema i Nordfjordeid. På bakgrunn av fortettingsanalysen og handels- og næringsanalysen blir det tilrådd å leggje til rette for reparasjon av sjøfronten. Dette betyr å fylle ut slik at ein får tilbake den naturlege forma, og ikkje sette av dette til bebygging. Dette kan bidra til å minimere følgjene av bølgjepåverknad, samstundes som ein kan tilgjengeleggjere sjøfronten på ein betre måte enn før. Ein kan også styrkje forbindelsane mellom sentrumskjerna og Sagaparken (sjå plangrep nummer tre).  I handels- og næringsanalysen tilseier trendane at vidareutvikling av kjøpesenteret der det ligg i dag vil gi dei beste føresetnadene for oppretthalding av varehandel i sentrumsområdet. Korleis vidareutvikling av kjøpesenteret kan gå føre seg, som samstundes ivaretek reparering av sjøfronten, må vurderast i seinare fasar. Der kan ein sjå på ulike moglegheiter for utviding på tak eller andre grå areal, samstundes som ein ser dei opp mot kostnadar. Kjøpesenteret skal vere med på å reparere sjøfronten, og difor bør kjøpesenteret ha opne fasadar mot sjøen og ha aktivitetar og tenester (som klatresenter, bad, treningssenter) mot gangforbindelsar. Dette vil byggje opp kjøpesenteret til å ha meir fokus på aktivitetar og tenester i framtida.

Variasjon i bustadtypar I handels- og næringsanalysen vert det peika på at talet på innbyggjarar i Nordfjordeid i 2050 er forventa å vere lågare enn i 2025. Tala viser også sterk vekst i aldersgruppa over 65 år, og sterk reduksjon i dei yngre befolkningsgruppene. Når vi i denne samanhengen ser på bustadutviklinga, så er dei aller fleste bustadane i Stad per dags dato einebustader. Om kommunen skal ta vare på ein aldrande befolkning er behovet for å byggje aldersvennlege bustader i sentrum eit viktig grep. Spesielt dersom ein skal byggje opp under ein samling av handel og tenesteyting i sentrum. For at Nordfjordeid skal bidra til ein helsefremjande tettstadsutvikling, er det viktig at det er gode moglegheiter for individuelle behov. Dette omhandlar moglegheita til å ta ut menneskeleg potensial og oppleving, livskvalitet og trivsel. Aldersvennlege bustader i sentrum er også viktig for at kommunen skal kunne tilby tenester til sine eldre innbyggjarar og leggje til rette for at folk kan bu heime så lenge som mogleg. På denne måten vil presset på kommunale tenester, som heimesjukepleie, bli mindre.

Arbeidsplassar, handel og utvikling av næringsattraktivitet Når det gjeld handel som er, eller er på grensa til plasskrevjande, er det allereie etablert eit område med bedrifter som går inn under denne kategorien. I eit areal- og transportperspektiv blir det tilrådd at liknande bedrifter i første omgang (fram mot 2030) etablerer seg i same område på «grå areal» som allereie er opparbeidd/etablert.

På lang sikt, mot 2050 og framover, tilrår vi at kommunen ser nærare på og jobbar strategisk med næringsområdet sør i kommunen (Øyane). Om området med big box-etableringar ved E39 er «fylt opp», må ein sjå på andre potensielle sentrumsnære lokasjonar. Området på Øyane består i dag av alt frå industribedrifter til kontordrift. Dette er eit potensielt område for å lokalisere big box eller plasskrevjande handel utan å byggje ned LNFR-område. Området kan også eigne seg til å vidareutvikle enkelte industribedrifter som har ein del tilsette. Kontorbedrifter i eksisterande industriområde på Øyane burde relokaliserast frå randsona av sentrum til sentrumskjerna for å bidra til betre synergieffektar med anna tenestenæring. Bedrifter med få tilsette og få besøkande må kunne flyttast ut av sentrumsnært industriområde til eigna område utanfor sentrum der ein har god forbindelse til vegnett eller sjøveg. Utfordringa til Stad kommune er at det ikkje finst noko slikt næringsområde i dag. På lengre sikt må kommunen difor finne ut om det er eigna tomter for ei slik etablering i kommunen. Slik det ser ut i dag, ligg dette eit stykke fram i tid (2050 og framover).