Atlas voor een Schone Maas

Grote variaties in afvoer en concentraties

De Maas is een regenrivier en kent grote variaties in afvoer. De gemiddelde maandafvoer varieert van 2 tot 1500 m3/s (figuur linksboven). Dit heeft natuurlijk direct consequenties voor de concentraties in het water. De figuur rechtsboven toont het verloop per maand van de stof AMPA bij Stevensweert (ten zuidwesten van Roermond). De verschillen in concentraties tussen zomer en winter lopen soms op tot meer dan een factor 100. Het mooie is dat Circle, afvalwaterzuiveraar van Chemelot, conform hun vergunning hard werkt aan het snel en fors reduceren van de uitstoot van AMPA.

Door klimaatverandering neemt de droogte in de zomermaanden toe. Dit zorgt voor extra lage afvoeren in de Maas. Als het lozen van stoffen gelijk blijft schieten de concentraties bij nog lagere afvoeren verder omhoog.

Door Deltares is onderzoek uitgevoerd naar de effecten van klimaatverandering. Het onderzoek is vastgelegd in een storymap, een verhaal dat bestaat uit een mix van wetenschappelijke kennis en persoonlijke uitspraken van experts.

In hoofdstuk 6 van de  storymap  worden de resultaten in beeld gebracht voor verschillende plaatsen in de Maas. In Megen, een plaats aan de Maas midden tussen Nijmegen en ’s Hertogenbosch, kan bij een extreem klimaatscenario (WHdry) in 2050 de lage afvoer zo’n 50% lager liggen dan in de afgelopen veertig jaar (figuur linksonder); in 2085 circa 65% lager (figuur rechtsonder). Bij deze lagere afvoeren zal de concentratie van verontreinigende stoffen dus verder toenemen.

Actuele afvoeren, waterstanden en watertemperaturen kun je  hier  vinden op de waterinfo site van Rijkswaterstaat. Door te klikken op een meetwaarde in de RWS-kaart kun je ook het verloop van de waarde in de tijd zien.

Waterbeheerders

In het Nederlandse deel van het Maas stroomgebied zijn zeven waterbeheerders actief:

1.  Waterschap Limburg 
2.  Waterschap De Dommel 
3.  Waterschap Aa en Maas 
4.  Waterschap Brabantse Delta 
5.  Waterschap Rivierenland 
6.  Waterschap Hollandse Delta 
7.  Rijkswaterstaat (beheerder van de Maas) 

De waterbeheerder zorgt voor een goede verdeling van het beschikbare water en voor de waterkwaliteit. De waterschappen dragen zorg voor de zuivering van het via de riolering ingezamelde stedelijk afvalwater.

Door hierboven te klikken op de naam van de waterbeheerder kom je op de waterkwaliteit pagina van de beheerder.

Drinkwater uit de Maas

Ongeveer 7 miljoen mensen gebruiken drinkwater dat direct gemaakt is uit Maaswater. Daarnaast maakt een aantal bedrijven drinkwater uit grondwater. De kwaliteit van het Maaswater heeft indirect ook invloed op de grondwaterwinningen. In tijden van droogte wordt immers Maaswater ingelaten, dat in de bodem infiltreert. De volgende drinkwaterbedrijven gebruiken Maaswater:

1.  WML 
2.  Dunea 
3.  Evides waterbedrijf 
4.  Brabant Water (alleen grondwater) 
5.  Vivaqua 
6.  Water  -link 

Door te klikken op de naam van het drinkwaterbedrijf kun je zien hoe de bedrijven drinkwater maken.

Verloop waterkwaliteit langs de Maas

De kleine topo kaart hiernaast toont meetpunten langs de Maas, van Tailfer in Wallonië tot en met Scheelhoek. De grafiek ernaast geeft het verloop langs de Maas van de gemiddelde en maximum concentraties van drinkwaterrelevante stoffen in microgrammen per liter. In de kaart kunnen aan de linkerzijde stoffen, meetlocaties en perioden worden geselecteerd. Op deze wijze kunnen concrete meetwaarden van specifieke stoffen langs de Maas worden opgehaald.

Er zijn meerdere grafieken te vinden die je kunt vinden via de pijlen links en rechts onder de grafiek. De meetgegevens komen uit de periode 2007-2022 [wordt nog uitgebreid]. In de loop van de tijd is het aantal gemeten stoffen en het aantal meetlocaties toegenomen. De eerste twee grafieken laten gemiddelde waarden zien (G). De laatste twee grafieken tonen maximum waarden (M).

Het is verstandig te kiezen voor één of meerdere stoffen. Voor de eerste grafiek (G1 en M1) is het handig een jaar te kiezen (gemiddelde concentratie van de stof/stoffen in dat jaar). Voor de andere grafieken een of meerdere meetlocaties. Je kunt makkelijk inzoomen in de kaart door gebruik van de schuifregelaars aan de bovenkant van de grafiek.

Brede Screening in stroomgebied

We (waterbeheerders en drinkwaterbedrijven) nemen regelmatig monsters van het water om organische microverontreinigingen te detecteren. We kijken welke stoffen aanwezig zijn, welke de norm overschrijden en waar we ze aantreffen. De drinkwaterbedrijven doen dat voortdurend voor de Maas (door RIWA-Maas). De waterbeheerders voeren samen met de drinkwaterbedrijven om de zoveel jaar een zogenaamde 'brede screening' uit over het hele stroomgebied. Voor het meten van gewasbeschermingsmiddelen in water is ook een landelijk meetnet beschikbaar (zie de website  bestrijdingsmiddelenatlas.nl ).

De website  www.brabantinzicht.nl  geeft een breed inzicht in de kwaliteit van het water. Het brengt de ecologische en chemische waterkwaliteit in beeld en beschouwt specifieke waterkwaliteitsonderwerpen voor de mens, zoals zwemwater en drinkwater. De resultaten van de brede screening microverontreinigingen voor het gehéle Nederlandse deel van het Maasstroomgebied worden ook via deze website ontsloten. Hiernaast kun je deze informatie bekijken. De informatie richt zich op normoverschrijdingen over het geheel van metingen, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen verontreinigingen in grondwater, oppervlaktewater en effluent van rioolwaterzuiveringsinstallaties. Er zijn vijf beelden beschikbaar. (Klik onder in de kaart om door de vijf beelden te lopen. Rechts kunnen steeds keuzes gemaakt worden uit stofgroepen en stofnamen).

1. Toetsing van alle waarnemingen aan de norm
2. De plaats waar welke normoverschrijdingen plaatsvinden
3. Toetsing van alle waarnemingen aan de norm in de loop der jaren
4. Een rangorde van stoffen binnen een stofgroep (zoals medicijnresten en gewasbeschermingsmiddelen), die boven de norm worden aangetroffen.
5. Een overzicht van het aantal metingen per deelnemende organisatie en per jaar

N.B.:

Het meten van microverontreinigingen in water is complex. Als we het hebben over 1 microgram per liter, gaat het om ongeveer 2,5 gram in een 50m wedstrijdzwembad. En dan moeten we ook nog bepalen welke stof we precies meten (tussen alle andere stoffen) en of het om 1,0 of 1,5 microgram per liter gaat. Daardoor kunnen we niet altijd toetsen of gemeten concentraties onder de norm liggen.

N.B.:

• 'onder rapportagegrens' = de concentratie ligt lager dan de laagst te meten concentratie
• 'niet toetsbaar' = de norm ligt lager dan de laagst te meten concentratie
• 'aangetroffen onder de norm' = de concentraties zijn lager dan de norm
• 'aangetroffen boven of gelijk aan de norm' = de concentraties zijn hoger of gelijk aan de norm.

Waterkwaliteit in de tijd

Het dashboard hiernaast toont het verloop in de tijd en enkele statistieken over het voorkomen van de verschillende microverontreinigingen. Wat precies in beeld wordt gebracht kun je zelf aangeven in het linkerdeel van het dashboard. De kaart toont de meetpunten waar de stof is waargenomen. De panelen daarnaast tonen vervolgens de informatie over aantallen metingen en het aantal waarnemingen boven de norm. Op het tabblad 'info' staat uitgelegd wat precies in de verschillende panelen te zien is.

Lozingen vanuit bedrijven

Aan de hand van Kamer van Koophandel informatie, die ontsloten is op de website bedrijvenopdekaart.nl, kan beter zicht gekregen worden op aantallen, soorten en omvang van bedrijven binnen het Maasstroomgebied. Het is daarbij van belang de filters goed in te stellen (toon alle filters):

• Selecteer bedrijven met een bepaald aantal werkenden. Zo kun je bijvoorbeeld eenmansbedrijven eenvoudig wegfilteren of zoeken naar grotere bedrijven.
• Selecteer de (sub)sectoren waar je naar zoekt.

De site geeft dan automatisch het aantal bedrijven op. Onderin de kaart kun je deze in beeld brengen en eventueel downloaden. Op deze wijze kun je bijvoorbeeld zien dat er binnen Brabant en Limburg ongeveer 100 bedrijven met meer dan 20 werkenden zijn, die chemische producten vervaardigen en circa 30 bedrijven met gelijke omvang die farmaceutische grondstoffen en producten maken.

Door Bedrijven Op De Kaart zijn in opdracht van de Schone Maaswaterketen twee hele nuttige selectiecriteria toegevoegd.

• Onderaan de lijst met filters kun je per waterschap een rioolwaterzuivering selecteren. Je krijgt zo een helder beeld vanuit welke bedrijven afvalwater via de riolering op de geselecteerde zuivering terecht komt (n.b.: bedrijven kunnen wellicht ook zelf hun afvalwater zuiveren; ook kan de vestigingsplaats van een bedrijf afwijken van de productielocatie).
• Tevens is de mogelijkheid toegevoegd om per Omgevingsdienst bedrijven op te kunnen zoeken. Omgevingsdiensten voeren voor gemeenten en provincies de taken uit op het gebied van vergunningverlening, toezicht en handhaving.

Als er op een zuivering specifieke stoffen gemeten worden, biedt deze tool een praktische ingang om te bezien welke bedrijven mogelijk deze stoffen lozen.

Vergunningen in beeld

Binnen de Schone Maaswaterketen willen we goed zicht krijgen op de lozingsvergunningen. Die vergunningen zijn door verschillende uitvoerende organisaties op verschillende wijze verzameld en niet altijd digitaal beschikbaar. Stapsgewijs werken we toe naar het centraal ontsluiten van vergunningen, zodat bijvoorbeeld snel overzicht verkregen kan worden waar, welke stoffen, in welke hoeveelheden geloosd mogen worden.

Rijkswaterstaat Zuid Nederland heeft alle vergunningen voor directe lozingen op de Maas, waar zij bevoegd gezag voor zijn, ontsloten. De vergunningen zijn in de kaart hiernaast aangegeven. Er kan onder meer gezocht worden op specifieke stoffen of een specifiek bedrijf.

Ook de vergunningen van de Waterschappen Limburg, Aa en Maas, Dommel en Brabantse Delta voor lozingen op hun regionale wateren zijn in de atlas opgenomen.

Door te klikken op een locatie in de kaart, wordt informatie over bedrijfsnaam en lozingscriteria ontsloten en kan de geldende vergunning worden bekeken (als pdf beschikbaar). N..B.: zoom voldoende in op de kaart om de informatie van slechts 1 vergunning te zien. Niet altijd is er sprake van een vergunning. In het Activiteitenbesluit is voor een aantal activiteiten al vastgelegd aan welke eisen voldaan moet worden.

Om in de middenkolom snel te kunnen zien welke vergunningsvoorwaarden gelden voor een locatie, kies je linksboven in de kaart op 'punt'. Vervolgens klik je op een punt in de kaart en zie je de voorwaarden. Om weer de vergunning te kunnen vinden voor een specifieke locatie, klik je linksboven op het blauw gekleurde icoon (waar je eerder 'punt' gekozen hebt).

Na het verlenen van een vergunning kunnen zowel bedrijfsactiviteiten als wet- en regelgeving wijzigen. Rijkswaterstaat is in het kader van het project ‘bezien watervergunningen’ bezig om de lozingen van bedrijven op rijkswateren te beoordelen op actualiteit en volledigheid. De in de kaart vermelde, geldende watervergunningen zijn mogelijk nog niet geheel toegesneden op de actuele lozing en actuele regelgeving.

Voor het Nederlandse deel van het Maasstroomgebied is de afwaterlozing vanuit het Chemelot terrein in Sittard-Geleen van bijzonder belang. Op het terrein zijn circa 50 bedrijven aanwezig. Het zuiveren van afvalwater wordt door Sitech verzorgd. De vergunning is in 2019 door Waterschap Limburg geactualiseerd. Waterschappen en drinkwaterbedrijven zien de wijze waarop de nieuwe vergunning tot stand is gekomen als voorbeeld voor bedrijfslozingen in Nederland. De vergunning is in het overzicht hiernaast opgenomen. De vergunning bevat als bijlage 4 een stoffenlijst met circa 600 stoffen. Voor tientallen stoffen geldt de verplichting om voor 2024 of eerder te voldoen aan geformuleerde grenswaarden (naast de verplichtingen, zoals die in het informatieveld in de kaart zijn vermeld).

Ambities

Algemeen

Onze ambitie is te werken aan een gezónde Maas:

• Een goede waterkwaliteit in het Maasstroomgebied voor mens, dier en plant.·       
• Water waaruit met relatief eenvoudige technieken betrouwbaar drinkwater kan worden gemaakt.·       
• Water waarin zich zo weinig mogelijk milieuvreemde stoffen bevinden en zeker geen schadelijke.

Concreet

We hebben onze ambities geconcretiseerd. In lijn met de afspraken, die voor de Rijn zijn gemaakt, streven ook wij naar tenminste 30% reductie van organische microverontreinigingen in 2040 ten opzichte van de huidige situatie. Zeker voor risicovolle industriële stoffen willen we meer; de zeer zorgwekkende stoffen dienen zo snel mogelijk te worden geminimaliseerd. De komende jaren werken we aan beter inzicht in de industriële stoffen. We zullen op basis van dit inzicht onze ambities voor 2040 bezien. Met de ambitie van meer dan 30% geven we aan dat we zeer groot belang hechten aan grip op industriële stoffen, met name de risicovolle stoffen voor mens, dier en milieu.

20 Jaar vooruit kijken heeft het risico van uitstel. Om dat te voorkómen hebben we ook een korte termijn ambitie geformuleerd: 20% reductie van medicijnresten en 10% reductie van industriële stoffen in 2027 ten opzichte van het referentie­jaar 2022. Het betreft reductie van de belasting vanuit Nederland, waarbij de ambitie generiek is geformuleerd maar per stof kan verschillen. De komende jaren zullen we werken aan ambities voor medicijnresten en industriële stoffen voor het gehele Maasstroomgebied.

Autonome groei

Die ambitie is fors en omgeven met onzekerheden. Het is goed om te realiseren dat de autonome ontwikkeling een negatief beeld laat zien. Naar verwachting neemt bijvoorbeeld het medicijngebruik met bijna 1% per jaar toe. En het aantal geregistreerde chemische stoffen lijkt exponentieel te groeien: in 30 jaar tijd van 10 naar 160 miljoen (Raad voor Leefomgeving en Infrastructuur, 2020). Dat betekent dat reductiedoelstellingen van 10%, 20% en 30% meer inspanning vergen dan de getallen doen vermoeden. Met onze ambities willen we op korte termijn een trendbreuk realiseren.

Aanpak bij de bron

De beste aanpak om belasting van de Maas met microverontreinigingen te verminderen is om er voor te zorgen dat de verontreinigingen niet in het afvalwater terecht komen. Op dit thema lopen er verschillende acties:

1. Waterschappen en Rijkswaterstaat Zuid nemen het initiatief om samen met Omgevingsdiensten en gemeenten meer zicht te krijgen op de indirecte lozingen van bedrijven op de riolering.
2. Rijkswaterstaat controleert of vergunningen nog actueel zijn en past deze, indien nodig, zo snel mogelijk aan. Bedrijfsprocessen, kennis en regelgeving wijzigen in de loop van de tijd; vergunningen moeten daarop worden aangepast.
3. Meer circulair denken. Het industriecomplex Chemelot in Sittard Geleen werkt bijvoorbeeld aan een programma circulair water om het watergebruik te verminderen en de kwaliteit van het water te borgen.
4. In het Maastricht Universitair Medisch Centrum vindt een pilot plaats om gebruikt contrastvloeistof in te zamelen met behulp van plaszakken.
5. Door de invloed van medicijnen op de waterkwaliteit te bespreken in het farmacotherapeutisch overleg (FTO) ontstaat bewustwording binnen de gezondheidssector over de neveneffecten van het gebruik en de verwerking van gebruikte medicijnen.
6. De apothekers, vertegenwoordigd in de KNMP, werken aan het programma  Duurzame Zorg .
7. Het Instituut Verantwoord Medicijngebruik (IVM) werkt aan het programma  Duurzaam Medicijngebruik .
8. De geneesmiddelenbedrijven, verenigd in de vereniging Innovatieve Geneesmiddelen), hebben de  Green Deal Duurzame Zorg  ondertekend.

Activiteiten rond de landelijke aanpak 'medicijnen uit water' kun je terugvinden op  medicijnresten.org .

Aanvullende zuiveringen

Op het dashboard hiernaast zijn de rioolwaterzuiverings-installaties (rwzi) binnen het Nederlandse deel van het Maasstroomgebied opgenomen. Hoewel de installaties een belangrijke rol vervullen bij het beperken van verontreinigingen, komen er ook wel microverontreinigingen vanuit deze installaties in het oppervlaktewater terecht.

Bij de start van de samenwerking Schone Maaswaterketen is in beeld gebracht welke rwzi's, vanwege het lozen van medicijnresten, de meeste impact hebben op de leefomgeving ( SMWK-1801 ). Dit kan bijvoorbeeld ontstaan door het lozen van gezuiverd water op een kleine beek die door een natuurgebied stroomt. Deze regionale hotspots zijn met een gele stip gemarkeerd. Om de belasting met organische microverontreinigingen te verminderen willen de partners binnen enkele jaren alle hotspots voorzien van aanvullende zuiveringen. De rwzi's Oijen en Dinther hebben al zo'n extra zuivering (de groen gemarkeerde rwzi's)!!!

Daarnaast zijn er ook nieuwe eisen ten aanzien van microverontreinigingen op komst vanuit de aangepaste Europese Richtlijn Stedelijke Afvalwater. In het concept uit 2022 werd, afhankelijk van de omvang van de installatie, voorgeschreven op welke termijn de aanvullende zuivering gereed zou moeten zijn (2035, 2040, 2045). Het dashboard biedt de mogelijkheid om te bekijken welke zuiveringen op welke termijn van aanvullende zuivering zullen zijn voorzien (op basis van plannen voor de hotspots en op basis van de concept richtlijn). Zodra de richtlijn definitief is, gaan de waterschappen een nieuwe planning maken voor alle zuiveringen.