Erfgoednieuws 2025-1

1.  Taalveranderingen en veranderende aantallen sprekers van het Fries en Nedersaksisch >  
2.  50 jaar Grunneger Bouk >  
3.  Goud / Fraeylemaborg Slochteren: 50 jaar museum > 
4.  500 jaar landgoed Nienoord > 
5.  Verhalen van Groningen: Warffumers over hun sneeuwwinter van 1979 > 
6.  Tentoonstellingen en activiteiten in Groningen > 

Tekst: Cato Piek

Elke maand verdwijnt er een taal van de wereldkaart. Tegen het einde van deze eeuw kan maar liefst 80% van de talen verloren zijn. Welke processen spelen hierbij een rol, en wat kunnen we doen om deze trend te keren? Dit is het centrale thema van het promotieonderzoek van Raoul Buurke, waarbij hij zich specifiek richt op het Fries en het Nedersaksisch. Hij verdedigde zijn proefschrift op donderdag 13 februari aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Tekst: Jan Groenbroek

Op 3 december 1974 werd de Stichting t Grunneger Bouk opgericht. Het doel van de stichting is volgens de statuten ‘het bevorderen van de uitgifte van - en het stimuleren van de belangstelling voor - boeken en andere publicaties, geschreven in het Gronings of in een ander Nedersaksisch dialect, dan wel - mits zij betrekking hebben op stad en/of provincie Groningen - in het Nederlands’.

Tekst: Carien Kremer / Beeld: Fraeylemaborg 

‘Nu de feodale taken van de borgen zijn weggevallen, zouden zij opnieuw in het leven van het gewest Groningen van grote betekenis kunnen zijn als centra van cultuurbehoud en cultuureducatie’.

In 1975 spreekt Pieter Huizinga, conservator, zijn hoop uit voor de toekomst van de Fraeylemaborg. De borg is na een grondige restauratie net geopend als museum. Het is Huizinga duidelijk dat de meningen over een ‘passende’ bestemming zeer kunnen verschillen. Heel herkenbaar voor eenieder die is betrokken bij het beheer en behoud van een monumentaal pand. 

Vijftig jaar is niet veel in een meer dan zeven eeuwen oude borg. Generatie na generatie leeft met de Fraeylemaborg; als een werkplek, een thuis, een plek om te wandelen, trouwen en verwonderen. Het lijkt zo zeker. Zo veilig. Zo eeuwig. Maar dat is het niet. Om te eindigen met de woorden van Huizinga: Maar ook ‘Fraeylema’ is een te kwetsbaar bezit, - dat niet is gekocht – en daarna gerestaureerd- om het nu zonder meer aan de wisselvalligheden van een onzeker bestaan prijs te geven. Al diegenen, die op welke wijze dan ook bij het beheer van deze borg en dit landgoed zijn betrokken, dienen zich steeds opnieuw daarvan bewust te zijn, dat zij handelen met één van de fraaiste en meest unieke monumenten van ons gewest en ons land. Het is een verplichting en een voorrecht. 

Met dank aan de Stichting Kastelen, Buitenplaatsen en Landgoederen waar dit artikel eerder is verschenen in de nieuwsbrief.

Zo 'n twee eeuwen later groeit borgvrouwe Anna van Ewsum uit tot een waar fenomeen. Het praalgraf dat zij beeldhouwer Rombout Verhulst laat houwen voor haar jong overleden man Carel Hieronymus von Inn- und Kniphausen: het trekt duizenden toeristen per jaar naar de kerk van Midwolde. Als een van de aller fraaiste en meest monumentale barokke beeldhouwwerken in het Noorden. Wandschilderingen van Hermannus Collenius in haar opdracht pronken nog in de borg. De twee sierkanonnen in het park horen bij een serie van drie; de derde staat als topstuk te pronk in het Victoria and Albert Museum. 

In rang gaat Anna tot de hoogste adel in het Noorden behoren, als haar tweede man Georg Wilhelm von Inn- und Kniphausen wordt verheven tot graaf. Met Anna als gravin. De von Inn- und Kniphausens wonen hier zeven generaties, totdat een dochter trouwt met een Van Panhuys. Zij laten de borg eind 19 ^e  eeuw helemaal renoveren: jonker Folef heeft de boel flink verwaarloosd.

Beter een dorp met een heer dan een heer met een dorp wordt er wel gezegd, Leek behoort rond 1900 tot de eerste categorie. Borgheer Johan Æmilius Abraham van Panhuys is een man van aanzien, als oud-burgemeester, oud-commissaris van de Koning en later van de Koningin, vicepresident van de Raad van State en Minister van Staat. En een geliefd iemand, waar iedereen met vragen of problemen zich mag melden. En die gul geeft. Als zijn koets in 1907 te water raakt en hij met zijn vrouw, zoon, schoondochter en palfrenier verdrinkt, gaat er een schok door de provincie. Zijn verweesde kleinkinderen Anneke en Bram jr. gaan naar hun tante Ernestine in Den Haag. Een halve eeuw later verkopen zij het borgcomplex aan de gemeente Leek.

Nederland zit vlak na WO II midden in de wederopbouw. De salons worden verhuurd aan woningzoekers. Complete gezinnen slapen tussen schotten op zolder. In de Ridderzaal komt een school, in de balzaal een museum voor opgezette dieren, aan de overkant van het borgplein huist een hondenfokker.

Tijdens de wederopbouw dreigt veel oud spul weggegooid te worden. Rijtuigen bijvoorbeeld. Tilbury’s, sjezen, landauers, berlines: de een na de ander verdwijnt. Tot heel unieke en soms sjieke aan toe. Met alle cultuur van wellevendheid er omheen. Bij veilingen op boerderijen worden verkochte wagens meteen buiten de deur al in brand gestoken: voor de wederopbouw is alleen het metaal interessant!

Al snel (1961) wordt er in de tuin een groot expositiepaviljoen gebouwd. Aan het historische koetshuis wordt in 2000 een nieuw koetshuis toegevoegd, conform museale eisen: een hedendaags depotgebouw. Daar zijn de afgelopen jaren grote opslaghallen helemaal omgebouwd tot interactieve, toekomstgerichte museumzalen. Met topstukken van de nationale rijtuigcollectie in een actuele context. Vlak voor de viering van 500 jaar Nienoord opent het geheel vernieuwde depot voor het publiek. Als eerste museumdepot in Groningen. Dit project, 'Museum Nienoord Vernieuwt', is een heel belangrijke stap voorwaarts voor het Nationaal Rijtuigmuseum. 

Waarom vertellen wij u dit allemaal? Omdat Nienoord al een half millennium een gemeenschap vormt, waar honderden woonden en werkten, hoopten en vreesden. En van wie lang niet ieders naam en verhaal nog op papier staat. Misschien heeft u zo 'n naam, of een object bij een van de vele verhalen hierboven. Een foto of brief misschien? Een bijzonder verhaal dat u met de bezoekers wilt delen? Mail dan even naar  info@museumnienoord.nl  en wie weet kunnen wij dit opnemen in de tentoonstelling! Dit wordt een tentoonstelling voor en door betrokkenen, dubbel welkom dus.

Ondanks het verwoede sneeuwruimen bleef Warffum, zoals zoveel dorpen, een aantal dagen van de buitenwereld afgesneden. Dat gaf ook problemen met de gezondheidszorg. Gonnies moeder was hoogzwanger en moest op 18 februari vanwege complicaties naar het ziekenhuis. Met man en macht is er ruimte gemaakt, zodat zij vanaf de Oudendijk per legerhelikopter naar het ziekenhuis vervoerd kon worden. Een spannende en indrukwekkende gebeurtenis, want dit was geen alledaags vervoermiddel. Dankzij alle hulp werd drie dagen later een gezonde dochter, Gonnie, geboren.

Het was een winter die velen nog helder voor de geest staat, waarbij sommigen zeggen: 'Wij zouden dat nog wel eens willen beleven, het was zo gezellig en die saamhorigheid deed het dorp goed!

Een overzicht van de museale activiteiten in de provincie Groningen februari-maart 2025. Klik op de nummers in de kaart voor informatie.