Πόντος, άλλη μια ιστορία ξεριζωμού...

Οι σταθμοί στο μονοπάτι της προσφυγιάς

Στις 14 Μαρτίου 2022, στον χώρο του σχολείου μας, η κυρία Αρετή Γιαννακούλα μας αφηγήθηκε την ιστορία και τη διαδρομή της μητέρας της, Ευρώπης Λαζαρίδη, που το 1922 μετά την ήττα των Ελλήνων στον Μικρασιατικό πόλεμο και εγκατέλειψε την πατρίδα της, τη Φάτσα του Πόντου, και έφτασε ως πρόσφυγας στη Δράμα.

Φάτσα, Πόντος

Η Ευρώπη Λαζαρίδη γεννήθηκε το 1906 ή το 1908 στη Φάτσα του Πόντου, μια παραλιακή πόλη μεταξύ Οινόης και Κωτυώρων, στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας. Το παλαιότερο γνωστό όνομα της πόλης ήταν Πολεμώνιον, το οποίο πήρε από τον βασιλιά  Πολέμωνα Α' . Αργότερα ονομάστηκε Σίβδη ή Φάβδα, Φαδισανή ή Φάδισα από το όνομα της κόρης του βασιλιά του Πόντου Φαρνάκη Β' (περ. 97 -47 π.Χ.) πηγή:  https://en.wikipedia.org/wiki/Fatsa  Είχε πληθυσμό 2000-2500 κατοίκων (Έλληνες και Τούρκοι από 1000 περίπου και 350 Αρμένιοι). Μεταξύ των Ελλήνων υπήρχαν αρκετοί του ευαγγελικού δόγματος, οι οποίοι υπάγονταν στην εκκλησιαστική αρχή της Μερζιφούντας. Οι Ορθόδοξοι ανήκαν στη Μητρόπολη Νεοκαισάρειας και Ινέου, με έδρα τα Κωτύωρα. Τα μέλη της ελληνικής κοινότητας κατάγονταν από την Αργυρούπολη, την Οινόη, τα Κοτύωρα, την Τοκάτη κ.λπ. και ήταν όλοι ελληνόφωνοι. Βρίσκονταν συγκεντρωμένοι σε δύο συνοικίες στα ΝΔ της πόλης. Οι Έλληνες της Φάτσας από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έως την ανταλλαγή πληθυσμών υπέστησαν σκληρές δοκιμασίες.  http://ep-ma.gr/page-58.html 

Δείτε ένα βίντεο με πληροφορίες για τη Φάτσα που έχει αναρτήσει ο Β. Πολατίδης

Η Σίδη, ή Φάβδα, Φαδισάνη ή Φάδισα, η Φάτσα του Πόντου - Polatidis  https://www.youtube.com/watch?v=gzyjunnsa3A 

Αριστερά η Φάτσα πριν τον Μικρασιατικό πόλεμο και δεξιά η Φάτσα το 2020  https://akrites.de/index.php/el/portfolio/poleis    https://fatsa.bel.tr/karadenizin-en-guzel-meydani-fatsaya/ 

Το σπίτι της οικογένειας

"Κακώς κατοικούμε τώρα εμείς εδώ. Δικό σας είναι το σπίτι!"

Το σπίτι της οικογένειας Λαζαρίδη ήταν διώροφο, με πολλά παράθυρα. Στον κάτω όροφο υπήρχε κουζίνα και στον πάνω τα δωμάτια. Στην πίσω πλευρά υπήρχε μία μεγάλη αυλή με κήπο, στον οποίο είχαν φυτέψει πολλά κηπευτικά: φασολάκια, κολοκυθάκια κλπ. Το 1998, όταν η κυρία Αρετή επισκέφθηκε τον Πόντο, το σπίτι της μητέρας της υπήρχε ακόμα. Σε αυτό κατοικούσε ένα ζευγάρι Τούρκων δασκάλων, οι οποίοι της είπαν: “Κακώς κατοικούμε εμείς τώρα εδώ. Δικό σας είναι το σπίτι!” Επρόκειτο όμως να γκρεμιστεί για να γίνει διάνοιξη του δρόμου.

Το πατρικό σπίτι της οικογένειας Λαζαρίδη (περ.1998)

Η καθημερινή ζωή

Η κυρία Αρετή θυμάται ότι ο πατέρας της μητέρας της ήταν έμπορος υφασμάτων και διατηρούσε κατάστημα στη Φάτσα. Η μητέρα της ολοκλήρωσε το δημοτικό σχολείο παρόλο που τα κορίτσια συνήθως πήγαιναν μέχρι την πρώτη ή δευτέρα δημοτικού, γιατί φοβόντουσαν τους Τούρκους και προσπαθούσαν να μην κυκλοφορούν πολύ έξω.

"Η Φάτσα αποτελούσε αγροτικό κέντρο των χωριών της ευρύτερης περιοχής αλλά και κέντρο εξαγωγικού εμπορίου. Ενδεικτική της φιλοπρόοδης δράσης των κατοίκων ήταν η ίδρυση το 1908 του Αναγνωστηρίου “Η Ομόνοια”. Υπήρχε ο ναός του Αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου. Μεταξύ των Ελλήνων υπήρχαν αρκετοί του ευαγγελικού δόγματος, οι οποίοι υπάγονταν στην εκκλησιαστική αρχή της Μερζιφούντας. Οι ορθόδοξοι ανήκαν στη μητρόπολη Νεοκαισάρειας και Ινέου, με έδρα τα Κοτύωρα. Επίσης είχε δυο σχολεία: ένα πεντατάξιο παρθεναγωγείο και ένα εξατάξιο δημοτικό αρρεναγωγείο. Και στα δύο λειτουργούσαν νηπιαγωγεία." Πηγή:  http://www.kotsari.com/pontos/poleis-oikismoi-xoria-perioxes-toponimia-tou-pontou/107-fatsa-kotiora-ordu-sidi-favda-fadisani-fadisa 

Ενδυμασία

Η ενδυμασία των κατοίκων της Φάτσας και ο τρόπος ζωής τους ήταν κυρίως ευρωπαϊκός. Βέβαια, όπως αφηγείται η κυρία Αρετή, είχαν και παραδοσιακά στοιχεία , όπως το κοντογούνι και η μαντίλα που την έδεναν ώστε να κάνει μύτη μπροστά ως ποδιά. Βασικό κομμάτι της γυναικείας ποντιακής φορεσιάς ήταν η ζουπούνα. Πληροφορίες για τη ζουπούνα και πλούσιο φωτογραφικό υλικό θα βρείτε στην ηλεκτρονική διεύθυνση:  http://zoupouna.blogspot.com/2014/06/1_21.html  Οι μεγαλύτερες γυναίκες φορούσαν και μαντίλα στο κεφάλι χωρίς να τη δένουν. Οι νέοι επέλεγαν στενά σακάκια και παντελόνια που να αναδεικνύουν την κορμοστασιά τους. Λίγοι χωρικοί ή ηλικιωμένοι φορούσαν το σαλβάρι.

"Οι άντρες κυρίως στα αστικά κέντρα λόγω των επαγγελματικών δραστηριοτήτων και την ανάμιξή τους στα κοινά αφομοίωσαν το ευρωπαϊκό κουστούμι, τα «φράγκικα» ή τα «στενά» όπως τα αποκαλούσαν. «Φράγκικα» φορούσαν και οι γυναίκες των πόλεων." https://www.pontosnews.gr/497259/pontos/paradosi/i-endymasia-ston-ponto/

Δείτε δύο βίντεο σχετικά με τη γυναικεία ενδυμασία στον Πόντο (πηγή:  https://www.youtube.com/watch?v=vuK-P4cA_MQ) 

Η γυναικεία ενδυμασία στον Πόντο Α' μέρος - Polatidis

Η γυναικεία ενδυμασία στον Πόντο Β' μέρος - Polatidis

Η ενδυμασία στον Πόντο

Απόκριες - Διασκέδαση

«Τ’ εμπονέστια την βραδύν, καλόν κέφ’ είχαμ’ οι δυ’» https://www.lelevose.gr/apokria-emponesta-ston-ponto/

Στον Πόντο η Αποκριά λεγόταν "Εμπονέστα" που προέρχεται από τη λέξη "απονήστια" (εμβαίνω εις την νηστείαν).  https://www.lelevose.gr/apokria-emponesta-ston-ponto/ 

Η κυρία Αρετή θυμάται που της έλεγε η μητέρα της ότι οι γιορτές στον Πόντο γιορτάζονταν όπως και στην Ελλάδα. "Τις αποκριές έκαναν πλουσιοπάροχα τραπέζια και γλέντια. Απαραίτητοι ήταν οι χοροί και τα τραγούδια που συνόδευαν όλες τις κοινωνικές εκδηλώσεις των Ποντίων. Τα παιδιά φορούσαν παλιά ρούχα των παππούδων τους, κάλυπταν το πρόσωπό τους με ένα μαντίλι και κρατώντας μια βέργα ή κουδούνα πήγαιναν στα σπίτια και οι νυκοκυραίοι προσπαθούσαν να τους αναγνωρίσουν και τους κερνούσαν γλυκίσματα."

Η Αποκριά στον Πόντο  https://epontos.blogspot.com/2015/02/Pontos_45.html )

ΚΕΜΕΤΖΕΣ

Ο κεμεντζές είναι το χαρακτηριστικό όργανο των Ελλήνων του Πόντου. Διακρίνεται από τη μοναδικότητα της φιαλόσχημης μορφής του με μακρύ λαιμό και στενόμακρο ηχείο. Έχει τρεις χορδές και παίζεται με δοξάρι. Ο μουσικός «παίζει» είτε όρθιος είτε καθιστός. Συχνότερα όμως βρίσκεται στη μέση του κυκλικού χορού παίζοντας εύθυμα και διεγείροντας τους χορευτές. Ο κεμεντζές παίζεται συνήθως μόνος του, αλλά πολλές φορές με συνοδεία από ζουρνά ή/και νταούλι.

Ο κεμεντζές έγινε περισσότερο γνωστός στην Ελλάδα μετά την γενοκτονία των Ποντίων και τον ολοκληρωτικό ξεριζωμό τους την περίοδο 1922 – 1923.  https://www.topoikaitropoi.gr/paradosiaki-mousiki/kementzes/ 

"Πυρρίχιος. Ο πολεμικός χορός των αρχαίων Ελλήνων που χόρεψαν οι μυθικοί δαίμονες Κουρήτες για να σώσουν τον νεογέννητο Δία από τα χέρια του Κρόνου. Διασώθηκε από τους Πόντιους".

ΠΥΡΡΙΧΙΟΣ ΧΟΡΟΣ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΑΘΗΝΑ 2004  https://www.youtube.com/watch?v=LCGpAyljUnA 

Τανωμένος σορβάς

Η Ποντιακή κουζίνα περιλάμβανε πολλές λιχουδιές, σούπες, πίτες και γλυκά. Ακόμα θυμάται η κυρία Αρετή τα φαγητά που έφτιαχνε η μητέρα της και κυρίως τη γνωστή ποντιακή σούπα, τον τανωμένο σορβά (γιαουρτωμένη σούπα).

Τανωμένος σορβάς ή τανοφάι: η παραδοσιακή ποντιακή σούπα  https://www.lelevose.gr/tanomenos-sorvas-tanofai/ 

Ακούστε την αφήγηση της κυρίας Αρετής

00:00
/
00:00

Τανωμένος σορβάς

Συνταγή για τανωμένο σορβά ή αλλιώς τανοφάι Τανωμένος – Ξυγαλένεν Σορβάς λέγεται στα Ποντιακά κάθε λογής σούπα. Ενώ ο Τανωμένος Σορβάς έχει πάντα ως βάση το «Κορκότο» (το αποφλοιωμένο και χονδροαλεσμένο σιτάρι) και μπορεί να είναι δύο ειδών: – Ο «Τανωμένος» που γίνεται με «ταν» ή «πασκιτάν». "Ταν" είναι το αποβουτυρωμένο υγρό που απομένει μετά το χτύπημα του αγελαδινού γιαουρτιού. "Πασκιτάν" είναι το προϊόν που παίρνουμε όταν βράσουμε το "ταν" (σαν κρεμώδες τυρί ή μυζήθρα) και είναι υπόξινο. - Ο «Ξυγαλένεν» που γίνεται με «υλιστόν». "Ξυγαλένεν" είναι το γιαούρτι ενώ "Υλιστόν" είναι το πλήρες σε λιπαρά στραγγιστό γιαούρτι.

Υλικά συνταγής

  • 250 γραμμάρια κορκότο ½ κιλό πασκιτάν (ή στραγγιστό γιαούρτι). 2 κουταλιές της σούπας βούτυρο αγελαδινό. 1 κουτάλι σούπας δυόσμο και (προαιρετικά) ψιλοκομμένο κρεμμύδι. Αλάτι, πιπέρι. 1.5-2 lt λίτρα νερό. Εκτέλεση συνταγής : Ξεπλένουμε και καθαρίζουμε το κορκότο με αρκετό νερό. Κατόπιν σε μία ανοιχτή κατσαρόλα βάζουμε το νερό να βράσει μαζί με το κορκότο. Αλατίζουμε το πασκιτάν (εάν δεν έχει αλάτι). Εάν το πασκιτάν έχει ήδη αλάτι μέσα, δεν προσθέτουμε επιπλέον. Αφού βράσει το κορκότο καλά και ελαφρώς χυλώσει, παίρνουμε 3-4 κουτάλες της σούπας ζουμί σε ένα βαθύ μπολ και το αφήνουμε λίγο να κρυώσει. Να μην είναι ζεματιστό, αλλά να είναι χλιαρό. Έπειτα «τανώνουμε», ανακατεύουμε δηλαδή το πασκιτάν μαζί με ζουμί από την κατσαρόλα που έχουμε χωρίσει ρίχνοντας το ζουμί σιγά-σιγά, για να μην κόψει το "πασκιτάν". Μόλις γίνουν ένα, τα ρίχνουμε στην κατσαρόλα.Ανακατεύουμε καλά ώστε να μην έχει μέσα σβόλους, να γίνει ένα μείγμα και αποσύρουμε το σκεύος από τη φωτιά. Καίμε το βούτυρο μαζί με λίγο δυόσμο και (προαιρετικά) με ψιλοκομμένο κρεμμύδι μέχρι αυτό να μαραθεί. Περιχύνουμε αμέσως τη σούπα με το αρωματισμένο βούτυρο (το «χαρατσ’», δηλαδή τη «χαρατσώνουμε»)στο περιεχόμενο της κατσαρόλας. Ανακατεύουμε καλά ώστε να γίνει ένα το μείγμα και σερβίρουμε ζεστή την ποντιακή σούπα μας.

Παρχάρια

"Πήγαιναν σε λιβάδια πάνω στα βουνά, είχαν σπιτάκια και έφτιαχναν γαλακτερά προϊόντα, τα τυριά τους, τα βούτυρά τους για να προετοιμαστούν για τον χειμώνα."

Όπως μας διηγήθηκε η κυρία Αρετή, κάθε καλοκαίρι, τον Αύγουστο, πήγαιναν στα Παρχάρια. Παρχάρια ονόμαζαν τα οροπέδια-θερινά βοσκοτόπια-που εκτείνονταν στις ανώτατες υπώρειες και πλαγιές των Ποντιακών Άλπεων. Εκεί είχαν σπιτάκια και έφτιαχναν γαλακτερά προϊόντα, τυριά και βούτυρα, για να προετοιμαστούν για τον χειμώνα.Σε πολλά παρχάρια υπήρχαν εκκλησάκια και γίνονταν μεγάλα πανηγύρια, Πόντιοι από δεκάδες χωριά και χιλιάδες επισκέπτες από διάφορες περιοχές έπαιρναν μέρος και χόρευαν κυκλικούς χορούς σε τεράστιους κύκλους.

" 13 Σεπτεμβρίου 1913, κάηκε το “Τσάμπασιν”, το μεγαλύτερο Παρχάρ΄ της περιοχής Κοτυώρων"

Η πυρκαγιά ξεκίνησε τυχαία από ένα σιδηρουργείο και εξαπλώθηκε γρήγορα σε όλη την αγορά. Τα λιγοστά καμένα σπίτια που υπάρχουν ακόμα και σήμερα εκεί μαρτυρούν τη μεγάλη πυρκαγιά.  https://www.oraiokastro24.gr/%CF%83%CE%B1%CE%BD-%CF%83%CE%AE%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%B1-13-%CF%83%CE%B5%CF%80%CF%84%CE%B5%CE%BC%CE%B2%CF%81%CE%AF%CE%BF%CF%85-1913-%CE%BA%CE%AC%CE%B7%CE%BA%CE%B5-%CF%84%CE%BF-%CF%84%CF%83%CE%AC/ 

ΠΟΝΤΟΣ - Το Τσάμπασιν (ΜΕ ΣΤΙΧΟΥΣ)

Οι διωγμοί

"Ο Κεμάλ μπήκε σαν κατακτητής που ήθελε να ισοπεδώσει τα πάντα"

Η κυρία Αρετή μας αφηγείται πως θυμάται τη μητέρα της να της λέει ότι ζούσαν αγαπημένοι Έλληνες, Τούρκοι και Αρμένιοι, όμως, από τις αρχές του 20ου αιώνα το καθεστώς είχε αρχίσει να γίνεται επικίνδυνο για τους Έλληνες του Πόντου παρά τις προσπάθειες της εκπαίδευσης και της Εκκλησίας να κρατήσουν τον Ελληνισμό και την παιδεία στον Πόντο. "Ο Κεμάλ μπήκε σαν κατακτητής που ήθελε τα πάντα να τα ισοπεδώσει. Άρχισαν διωγμοί, συλλήψεις, βιασμοί. Γυναίκες κλείστηκαν σε εκκλησίες και τις κάψανε."

... Στις 20 Mαΐου 1919 ο αρχιμανδρίτης Πανάρετος και ο γιατρός K. A. Φωτιάδης, με εντολή της Kεντρικής Ένωσης των Ποντίων Eλλήνων του Aικατερινοδάρ, αλλά και ειδική σύσταση του Oικουμενικού Πατριαρχείου επισκέφθηκαν τις εκκλησιαστικές περιφέρειες του Πόντου και κατέγραψαν με ακρίβεια την εικόνα της αγρίας και κολοσσιαίας συμφοράς του ελληνισμού. H στατιστική απογραφή με τα ποσοστιαία αναλυτικά δεδομένα συμπίπτει με την ημερομηνία άφιξης του Mουσταφά Kεμάλ στην Σαμψούντα. «H επαρχία Αμασείας είχε προ του πολέμου 36.768 Ελληνικόν πληθυσμόν, 393 σχολεία, 2.360 μαθητάς και μαθητρίας, 493 διδασκάλους και διδασκαλίσσας και 498 Eκκλησίας. Eκ του ολικού πληθυσμού 72.375 εξετοπίσθησαν ή εξωρίσθησαν, εκ των οποίων τα 70% απέθανον εν εξορία, μόλις δε οι 30% επανήλθον». H κατάσταση στον Πόντο και ιδιαίτερα στην ύπαιθρο ήταν τραγική. Γνωστά ανυπότακτα στοιχεία συνέχιζαν να οργιάζουν κάθε νύχτα στα ελληνικά χωριά πυροβολώντας, λεηλατώντας και βιάζοντας τους ανυπεράσπιστους χωρικούς. H ζωή των Eλλήνων κατάντησε ένα απέραντο μαρτυρολόγιο. https://akrites.de/index.php/el/portfolio/genoktonia

"Η ζωή των Ελλήνων κατάντησε ένα απέραντο μαρτυρολόγιο"

" ...η αδερφή της πρόδωσε τον πατέρα της..."

Τον πατέρα της Ευρώπης Λαζαρίδη τον πήρανε οι Τσέτες. "Κρύφτηκε μέσα στο σπίτι και τα μικρά κοριτσάκια, η Ευρώπη με την αδερφή της, κρύφτηκαν στα κηπευτικά, ανάμεσα στα λάχανα. Οι Τούρκοι αν και έψαχναν και δεν τον έβρισκαν. Όμως η αδερφή της από φόβο φώναξε “πατέρα” και τότε κατάλαβαν ότι κάπου κρύβεται. Έψαξαν ξανά, τον βρήκαν και τον συνέλαβαν. Από τότε δεν τον ξαναείδαν... " Εφορμούσαν μέσα στα σπίτια χωρίς να υπολογίζουν τίποτα. Άρπαζαν τους άνδρες περισσότερο. Τον μεγαλύτερο αδερφό της τον επιστράτευσαν να πολεμήσει τους Έλληνες. Όταν έγινε ο διωγμός και πήραν οι γυναίκες τους μπόγους για να μπουν στα καράβια και να φύγουν, εκείνος δεν τους ακολούθησε γιατί υπηρετούσε στον στρατό των Τούρκων. Λίγο καιρό αργότερα αυτοτραυματίστηκε με το όπλο του για να κριθεί ανίκανος και τον έδιωξαν από τον στρατό και επέστρεψε την Ελλάδα και μέσω του Ερυθρού Σταυρού ενώθηκε βρήκε την οικογένειά του στην Ελλάδα. Ακούστε την αφήγηση της κυρίας Αρετής.

00:00
/
00:00

Άρχισαν οι διωγμοί...

"Τα δεινοπαθήματα των Ελλήνων του Πόντου στην περίοδο 1919 - 1922 μετά την επικράτηση του Κεμάλ ήταν φοβερότερα και στην ένταση και στην έκταση από τα προηγούμενα. Με την εγκατάστασή του στην εξουσία ο Κεμάλ ξεκίνησε το έργο της εξοντώσεως των Ποντίων. Ίδρυσε αρχικά άτακτα σώματα, “τσέτες”, από εγκληματίες και φυλακισμένους, τα οποία με αρχηγό τον Οσμάν, έκαιγαν και κατέστρεφαν ό,τι έβλεπαν μπροστά τους από άκρη σ’ άκρη του Πόντου. [...] Κατά ομάδες άρχισαν να απομακρύνονται οι Πόντιοι από τις εστίες τους." https://estia.hua.gr/file/lib/default/data/7862/theFile

"... τον άντρα της τόν κρέμασαν..."

Η κυρία Αρετή μας αφηγείται ότι η μητέρα της παντρεύτηκε πολύ μικρή, όπως συνήθιζαν τότε. Σε ηλικία περίπου 15 χρονών, λίγο πριν φύγουν από τον Πόντο παντρεύτηκε τον Ανέστη. Όμως όταν έγινε ο μεγάλος διωγμός και η σύλληψη των ανδρών στην Αμάσεια, τον κρέμασαν στην πλατεία μαζί με άλλους 47 άνδρες.

Τα Δικαστήρια της Αμάσειας αποτελούσαν όργανα απονομής δικαιοσύνης στην Αμάσεια της Τουρκίας, τα οποία δημιουργήθηκαν από τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ το 1921. Κύριος σκοπός τους ήταν η εξόντωση των Ελλήνων εκπροσώπων του Πόντου υπό την επίφαση της νομιμότητας, κατά το τελευταίο στάδιο της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Ανατολής. Συνολικά εκτελέσθηκαν περίπου 450 άτομα. Στην ουσία επρόκειτο για άτυπες δίκες, των οποίων η διαδικασία ήταν εξαιρετικά σύντομη, και με αυτόν τον τρόπο θα επιτυγχανόταν η μαζική εξόντωση της ελληνικής κοινότητας του Πόντου. Ήταν τα λεγόμενα «Δικαστήρια Ανεξαρτησίας». Η επιλογή της Αμάσειας ως τοποθεσίας των εν λόγω δικαστηρίων στηριζόταν στο γεγονός ότι βρισκόταν σε μεγάλη γεωγραφική απόσταση από τα προξενεία δυτικών χωρών, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα τη δύσκολη παρουσία αντιπροσώπων.  https://www.offlinepost.gr/2021/09/02/tourkiko-dikaio-ta-dikastiria-tis-amaseias/ 

" Έχει αποφασισθεί ο δια της κρεμάλας θάνατος"

Απόσπασμα της επιστολής του μελλοθάνατου Αλέξανδρου Ακριτίδη, εμπόρου Τραπεζούντας, προς τη σύζυγό του, Κλειώ: «Γλυκυτάτη μου Κλειώ,

Σήμερον ετελέσθη εν τη φυλακή λειτουργία και εκοινωνήσαμε όλοι, περί τους 100 από διάφορα μέρη. Έχει αποφασισθεί ο δια της κρεμάλας θάνατος. Αύριον θα πηγαίνουν οι 60, μεταξύ αυτών οι 5 Τραπεζούντιοι και θα γίνει ο δι’ αγχόνης θάνατος. Την Τρίτην δεν θα είμεθα εν ζωή, ο Θεός να μας αξιώσει τους ουρανούς και σε σας να δώσει ευλογίαν και υπομονήν και άλλο κακόν να μη δοκιμάσητε. Όταν θα μάθετε το λυπηρόν γεγονός να μη χαλάσετε τον κόσμον, να έχετε υπομονή. Τα παιδιά ας παίξουν και ας χορέψουν. Ας σε βλέπω να κανονίσης όλα όπως ξέρεις εσύ. […] Αντίο βαίνω προς τον πατέρα και συγχωρήσατέ μου ο υμέτερος Αλ. Γ. Ακριτίδης»  https://www.offlinepost.gr/2021/09/02/tourkiko-dikaio-ta-dikastiria-tis-amaseias/ 

Ο ξεριζωμός

"Για όσους έμεναν πίσω υπήρχε ο θάνατος, υπήρχε ο βιασμός"

Το 1922, λοιπόν, χωρίς σύζυγο και με ένα μωρό λίγων μηνών η Ευρώπη Λαζαρίδη μπήκε σε ένα πλοίο στην Τραπεζούντα για να γλιτώσει. Ακολουθούσαν και άλλα μέλη της οικογένειας και άνθρωποι από το ίδιο χωριό αλλά μέσα στον πανικό και την αναταραχή διασπάστηκαν.Έφυγαν κυρίως γυναίκες και άνδρες ηλικιωμένοι που δεν τους είχαν συλλάβει οι Τούρκοι. Για όσους έμεναν πίσω υπήρχε ο θάνατος , υπήρχε ο βιασμός.

"Την πατρίδα 'μ έχασα έκλαψα και πόνεσα..."

Την πατρίδα μ' έχασα ~ Α.Βασιλειάδης & Γ. Κουρτίδης  https://www.youtube.com/watch?v=cUtiKfNDIUQ 

Ταξίδι χωρίς επιστροφή

Συγκινημένη η κυρία Αρετή αφηγείται τον ξεριζωμό της μητέρας της με το μωρό της. Από την Τραπεζούντα, το μεγάλο λιμάνι του Πόντου, πέρασαν τον Βόσπορο και τα Δαρδανέλια και κατευθύνθηκαν προς τον Πειραιά. "Όταν έφτασαν στην Εύβοια και ήθελαν να περάσουν από τον πορθμό περίμεναν στο καράβι κάποιες ώρες να αλλάξουν κατεύθυνση τα ρεύματα για να περάσει το πλοίο".

"Ο Πορθμός του Ευρίπου είναι στενή λωρίδα θάλασσας μεταξύ Εύβοιας και Στερεάς Ελλάδας. Σε αυτό τον πορθμό παρουσιάζεται το φαινόμενο, τα ύδατα του διαύλου να κινούνται συνεχώς, ενώ συγχρόνως να αλλάζουν και φορά κίνησης, κατευθυνόμενα άλλοτε προς τον Βόρειο και άλλοτε προς το Νότιο Ευβοϊκό. Η συστηματική παρακολούθηση του εν λόγω ρεύματος έδειξε ότι ενώ στις 22-23 ημέρες παρουσιάζει μια κανονικότητα αλλαγής φοράς ανά 6 ώρες περίπου, όπως ακριβώς η παλίρροια, στις υπόλοιπες 6-7 ημέρες του μήνα το ρεύμα γίνεται τόσο ακανόνιστο που μπορεί να αλλάξει φορά ακόμη και 14 φορές μέσα στο ίδιο 24ωρο.

Ρεύμα πορθμού Ευρίπου στη Χαλκίδα (Euripus Current)  https://eviaportal.gr/i-palirroia-kai-to-fainomeno-toy-eyripoy/ 

"Όταν έφτασαν στον Πειραιά δεν τους δέχτηκαν και δεν τους άφησαν να κατεβούν. Έμειναν κάποιες μέρες στο καράβι μέχρι να αποφασιστεί από τις Αρχές πού θα τους πήγαιναν", θυμάται η κυρία Αρετή. Όπως ήταν φυσικό, η μαζική προσέλευση των προσφύγων στον Πειραιά προκάλεσε μεγάλα προβλήματα καθώς η πόλη δεν διέθετε ούτε τις απαιτούμενες υποδομές και ούτε τους απαιτούμενους χώρους, ώστε να δύναται να παράσχει τουλάχιστον στέγη και τροφή στους ήδη ταλαιπωρημένους πρόσφυγες. Πηγή:  https://www.in.gr/2019/09/25/plus/agnosti-ipeiros-ta-prosfygoxoria-tou-tote-kai-tou-simera-kai-dyo-istories/ 

Επειδή η συγκέντρωσις τόσου πλήθους προσφύγων απειλεί την υγείαν, ειδοποιήθησαν ραδιοτηλεγραφικώς τα ερχόμενα πλήρη προσφύγων ατμόπλοια όπως μη προσεγγίσουν εις τον Πειραιά» εφ. «Εμπρός», 6/9/1922  https://www.efsyn.gr/arheio/fantasma-tis-istorias/72390_o-peiraias-ton-prosfygon 

Έτσι συνέχισαν το ταξίδι τους και έφτασαν στην Πρέβεζα. Στρατοπέδευσαν κάποιες μέρες και προχώρησαν προς τα Γιάννενα. Με ζώα, κάρα, περπατώντας έφτασαν στον Λούρο ποταμό. Έμειναν πολύ καιρό σε σκηνές, τους έφαγε η ελονοσία και η υγρασία. Εκεί έχασε το μωρό. Ήταν δεν ήταν ενός έτους...

Ακούστε την αφήγηση της κυρίας Αρετής

00:00
/
00:00

Τους έφαγε η ελονοσία και η υγρασία

Όσοι άντεξαν, συνεχίζει η κυρία Αρετή, προχώρησαν προς τα Γιάννενα. Ήταν Χριστούγεννα. Τους φιλοξένησαν σε ένα χάνι. Δεν είχαν ούτε να φάνε. Ο ξενοδόχος έβρασε σε ένα καζάνι φασολάδα και έτσι πέρασαν τα Χριστούγεννα. Από κεί έφυγαν, πάλι καραβάνι και άλλοι μείνανε στην Κατερίνη, άλλοι πήγανε στην Πτολεμαΐδα της Κοζάνης, άλλοι φτάσανε έξω από τη Θεσ/νίκη. Σε όλες αυτές τις περιοχές εγκαταστάθηκαν Πόντιοι που έφταναν κατά κύματα διωγμένοι από την πατρίδα τους μέχρι την ανταλλαγή των πληθυσμών. Νέα Κερασούντα, Νέα Σαμσούντα, Νέα Σινώπη και Αρχάγγελος στο νομό Πρέβεζας, Ανατολή, Μπάφρα και Νεοκαισάρεια και πολλά άλλα στην Κοζάνη, την Πιερία, τη Θεσσαλονίκη και αλλού αποτέλεσαν τη νέα πατρίδα χιλιάδων Ποντίων.

Παραχωρητήριο κατοικίας σε πρόσφυγες  https://www.e-pieria.gr/askiseis/11977-prosfigeskater 

Νέα πατρίδα νέα ζωή

Συνεχίζοντας τη αφήγησή της η κυρία Αρετή μας λέει πως η μητέρα της και τα ξαδέρφια της φτάσανε στο νομό Δράμας.

"Οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στις τέσσερις περιοχές του νομού, στην πεδινή με κέντρο την πόλη της Δράμας και στις τρεις μεγάλες -όμορες με τη Βουλγαρία- ορεινές παραμεθόριες περιοχές Νευροκοπίου, Σιδηρόνερου και Παρανεστίου. Οι παραμεθόριες προσφυγικές εγκαταστάσεις της Δράμας συνδύαζαν την εθνική κατοχύρωση της περιοχής, της ευάλωτης στις διεκδικήσεις της Βουλγαρίας, και την αγροτική αποκατάσταση των προσφύγων. http://web.ems.gr/media/Georgia_mpakalaki_paramethories_prosfygikes_egkatastaseis-ston_nomo_dramas.pdf

 "Κάποιοι έμειναν εκεί και τους άλλους τους έστειλαν στο Σιδηρόνερο προς τα βουλγαρικά σύνορα να μείνουν και να δουλέψουν εκεί σκαλίζοντας τη γη. Αν και δεν ήξεραν, ασχολήθηκαν με τα καπνά και τα ζώα . Ήξεραν όμως από τον Πόντο να κάνουν το τυρί, το γιαούρτι, το ξινόγαλο". 

"Στην περιοχή του Σιδηρόνερου υπήρχαν απέραντα βοσκοτόπια, δεκαπέντε χιλιάδες οπωροφόρα δέντρα και καλλιεργήσιμες εκτάσεις δημητριακών και καπνού εκλεκτής ποιότητας. Στην περιοχή αυτή (αμιγώς μουσουλμανική), πριν από την ανταλλαγή κατοικούσαν 13.617 μουσουλμάνοι. Εκεί ήταν κατανεμημένοι οι περισσότεροι αγροτικοί οικισμοί που είχαν εγκαταλειφθεί από τους μουσουλμάνους και ως εκ τούτου, η ακίνητη περιουσία τους θα διευκόλυνε την επίλυση του προσφυγικού ζητήματος της Δράμας. [...] Οι προοπτικές όμως επιτυχίας του εποικισμού των παραμεθόριων ήταν, μάλλον, περιορισμένες. Τόσο η απομόνωση πολλών παραμεθόριων χωριών λόγω ανυπαρξίας βασικού οδικού δικτύου, κυρίως στην περιοχή του Σιδηρόνερου, όσο και ο ελλιπής εφοδιασμός των προσφύγων με τις αναγκαίες προμήθειες –δυσχερής και λόγω έλλειψης συγκοινωνίας– δεν καθιστούσαν καθόλου εύκολη την εγκατάσταση." http://web.ems.gr/media/Georgia_mpakalaki_paramethories_prosfygikes_egkatastaseis-ston_nomo_dramas.pdf

Περιοχές στις οποίες εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες σύμφωνα με την απογραφή του 1928  https://www.maxmag.gr/agnosti-ellada/pieria-1914-1940-i-egkatastasi-ton-prosfygon/  "Η παγίωση της ελληνικότητας των περιοχών της Μακεδονίας και η θωράκιση των συνόρων προσελάμβανε τη μορφή ιστορικής αναγκαιότητας στη συνείδηση των γηγενών"  http://web.ems.gr/media/Georgia_mpakalaki_paramethories_prosfygikes_egkatastaseis-ston_nomo_dramas.pdf 

Η Ευρώπη Λαζαρίδη μετακόμισε στη Δράμα και έμαθε μοδιστρική. Παντρεύτηκε και απέκτησε δύο παιδιά. Τόσο η ίδια όσο και η οικογένειά της δεν ξέχασαν τον Πόντο. Ο ξάδερφός της, Διαμαντής Λαζαρίδης, υπήρξε μελετητής, ερευνητής και συγγραφέας, μέλος της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών και άοκνος «εργάτης» της ελληνικής παιδείας και του ελληνισμού του Πόντου.

Ο Δήμος Δράμας τιμά τον Δ. Λαζαρίδη  https://www.maxmag.gr/agnosti-ellada/pieria-1914-1940-i-egkatastasi-ton-prosfygon/ 

Η Ευρώπη Λαζαρίδη έφυγε από τη ζωή το 1987. Δυστυχώς δεν κατάφερε να επιστρέψει στον Πόντο και στην πατρική γη που τόσο επιθυμούσε.

"Ξηρανθήτω ημίν ο λάρυγξ, εάν επιλαθώμεθά σου ω Πάτριος Ποντία γη." (Λεωνίδας Ιασονίδης) https://www.maxmag.gr/politismos/prosopa/iasonidis/

Ποντιακό μοιρολόι ~ Αλέξης Παρχαρίδης

Ευχαριστούμε θερμά την κυρία Αρετή Γιαννακούλα για την παραχώρηση της συνέντευξης,

Πηγές

Ζωντανές μνήμες του Πόντου (1998). Μέριμνα Ποντίων Κυριών. Θεσσαλονίκη   https://en.wikipedia.org/wiki/Fatsa   https://el.m.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CF%87%CE%B5%CE%AF%CE%BF:Pontosmap_el.svg   http://ep-ma.gr/page-58.html 


Η αφήγηση αυτή δημιουργήθηκε από τους μαθητές του σχολείου Κυριακούλη Κωνσταντίνο, Λειβαδίτη Νικόλαο και τις μαθήτριες Αργυρίου Αιμιλία, Ζουμή Αργυρώ και Λουκά Σοφία - Ελευθερία στο πλαίσιο του μαθητικού διαγωνισμού "Προσφυγικά μονοπάτια - Χαρτογραφώντας τις ιστορίες των προσφύγων 100 χρόνια μετά το 1922.

Η Αποκριά στον Πόντο  https://epontos.blogspot.com/2015/02/Pontos_45.html )

Τανωμένος σορβάς ή τανοφάι: η παραδοσιακή ποντιακή σούπα  https://www.lelevose.gr/tanomenos-sorvas-tanofai/ 

Παραχωρητήριο κατοικίας σε πρόσφυγες  https://www.e-pieria.gr/askiseis/11977-prosfigeskater 

Περιοχές στις οποίες εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες σύμφωνα με την απογραφή του 1928  https://www.maxmag.gr/agnosti-ellada/pieria-1914-1940-i-egkatastasi-ton-prosfygon/  "Η παγίωση της ελληνικότητας των περιοχών της Μακεδονίας και η θωράκιση των συνόρων προσελάμβανε τη μορφή ιστορικής αναγκαιότητας στη συνείδηση των γηγενών"  http://web.ems.gr/media/Georgia_mpakalaki_paramethories_prosfygikes_egkatastaseis-ston_nomo_dramas.pdf 

Ο Δήμος Δράμας τιμά τον Δ. Λαζαρίδη  https://www.maxmag.gr/agnosti-ellada/pieria-1914-1940-i-egkatastasi-ton-prosfygon/