Het Nieuwe Kompas

Op zoek naar gebiedsgedreven innovatie

Gebieden centraal

Tweedaagse 2023

Ook dit jaar houden we weer een Nieuwe Kompas tweedaagse, op 21 en 22 juni op landgoed Mariënwaerdt.  Op deze pagina  lees je meer over het programma en kun je je aanmelden.

Uitnodiging Het Nieuwe Kompas 2023

In gebieden komt alles samen

Het is bijna niet te bevatten wat er de komende jaren moet gebeuren om onze kinderen een veilig, gezond en aantrekkelijk toekomstperspectief te kunnen bieden in het Nederlands Deltagebied. Op werkelijk alle terreinen is werk aan de winkel.

Wie werkt aan de transitie naar een duurzame energie voorziening, zal deze transitie vermoedelijk ervaren als een van de meest urgente. Zeker gegeven wat er momenteel in Rusland en de Oekraïne gebeurt en de doorwerking daarvan op energie- en voedselprijzen in Europa, Noord-Afrika en het Midden-Oosten.

Misschien is de landbouw- en voedseltransitie echter nog wel veel urgenter, ook gegeven de relatie met de biodiversiteitsuitdaging waar we voor staan.

Maar wat maakt het uit welke transitie urgenter is?

Wie vanuit gebieden kijkt, ziet vooral een heleboel opgaves op zich afkomen die allemaal nú om een oplossing vragen en tijd, middelen en ruimte in beslag nemen. Daar waar ruimte, tijd en middelen tegelijkertijd steeds schaarser worden.

Gebieden worden droger, verzilten, klinken in of kampen met hittestress of juist wateroverlast. In gebieden moet de waterkwaliteit in rap tempo beter, anders hangen ons grote boetes boven het hoofd vanuit Europa. Gebieden moeten stikstof reduceren en natuur herstellen. En tegelijkertijd woningen bouwen en de landbouw, veeteelt en visserij verduurzamen.

En dat in een wereld die sociaal gezien steeds verder polariseert, ondertussen verder digitaliseert en geopolitiek met de dag onstabieler wordt, met een letterlijke oorlog op Europees grondgebied en groeiende spanningen rond grondstoffen toeleveringen.

We bereiken allerlei planetaire grenzen. Maar zijn zelf ook 'op'. Nog een doelstelling erbij. Weer een collega overspannen. Een tandje erbij en we vallen zelf ook om.

De oude weg voorwaarts stokt.

Er lijkt een nieuw kompas nodig om naar de toekomst te navigeren. Een kompas dat niet focust op welvaart maar op welzijn. Niet alleen van de bodem, het water en al het leven om ons heen. Ook van onszelf.

Bekijk hier de teaser van Het Nieuwe Kompas

Nieuw kompas voor innovatie

Wie werkt ín gebieden, mét gebieden en tussen gebieden weet als geen ander dat oplossingen alleen werken als ze een antwoord bieden op meerdere uitdagingen tegelijk. Of in jargon: als ze integraal of meervoudig zijn.

Geen rechttoe rechtaan zonneparken meer, maar zonneparken die door hun opzet ook de bodem herstellen en ruimte bieden voor recreatie.

Geen rechttoe rechtaan woningrenovatie, maar klimaatadaptief en natuurinclusief renoveren, om zo extra waterberging te realiseren, biodiversiteit te herstellen en bij te dragen aan de mentale en fysieke gezondheid van mens- en leefomgeving.

Gebieden dagen ons uit om voorbij de techniek te denken. Zonder sociale, economische en institutionele innovatie blijven de goedkoopste [recht toe rechtaan] zonneparken het makkelijkst te realiseren. Simpelweg omdat de Subsidieregeling Duurzame Energie (SDE) niet stuurt op meervoudige waarde. Martine Verweij, MVI-Energie

Kunnen gebieden ons de weg wijzen naar een nieuw kompas voor innovatie?

Gebiedsgericht innoveren lijkt geen raketwetenschap. Eerder een kwestie van boerenverstand. Daarbij komt dat het ongelooflijk hard nodig is en als het lukt enorm inspirerend.

Toch is het realiseren van integrale gebiedsgerichte oplossingen verre van makkelijk. Het breekt bestaande ‘hokjes’ open en vraagt van disciplines om samen te werken.

Dat is een kanteling ten opzichte van een periode waarin differentiatie en specialisatie ons economische voorspoed bracht.

Potten met geld met verschillende doelstellingen, moeten elkaar nu vinden. En ook dat wat minder goed meetbaar is, maar sociaal en ecologisch wel belangrijk, moet serieus meetellen.

Dat roept op een 'metaniveau' grote vragen op bij eenieder die aan de lat staat voor nationale doelstellingen.

Want is zo'n gebiedsgerichte integrale oplossing wel efficiënt? En zijn dit soort innovatieve, meervoudige oplossingen wel voldoende schaalbaar?

En vanuit het perspectief van gebieden roept het ook vragen op: het ontwikkelen van integrale oplossingen gaat niet vanzelf. Waar blijft de ondersteuning en de erkenning? En komt er straks niet een nationale oplossing, die de gebiedsgerichte oplossing doorkruist?

Op 21 en 22 juni 2022 kwamen we samen om op zoek te gaan naar een nieuw kompas voor innovatie.

Een kompas dat ons helpt om er samen voor te zorgen dat gebieden: … sociaal, ecologisch én economisch weer gaan bloeien ... en in samenhang én op tijd nationale opgaven realiseren ... zonder daarbij de lasten internationaal of op toekomstige generaties af te wentelen.

We kwamen twee dagen bij elkaar met een unieke groep mensen die allemaal werken aan 'gebiedsgerichte innovatie'. Mensen die daarbij tegen grenzen aanlopen en elkaar nodig hebben om verder te komen.

We brachten samen in beeld wat er op ons afkomt, en ontdekten vanuit welke gewenste toekomst we handelen. We brachten de 'echt lastige vragen' in en de thema's waarop we vastlopen. We hadden de tijd om hierover met elkaar in gesprek te gaan en tot diepere inzichten te komen. Om van elkaar te leren. En elkaar uit te dagen verder te komen.

We benutten deze 2-daagse werkvormen die voorbij het denken komen en ook andere vormen van onze intelligentie aanspreken. Denk dan aan 3D-modelling, gebiedsopstellingen, diepe vormen van dialoog en simulaties. We gebruikten hoofd, hart en handen. Bekijk hieronder de korte documentaire die gemaakt is van deze twee dagen.

Bekijk hier de korte documentaire: 'Het Nieuwe Kompas - Op zoek naar gebiedsinnovaties'

Tweedaagse 2023: doe je mee?

Ook dit jaar organiseren we weer een tweedaagse, op 21 en 22 juni 2023. De focus ligt op het bijeenbrengen van ‘practitioners’ die van elkaar kunnen en willen leren. Want net zoals het succes van gebiedsprocessen vaak afhangt van de kwaliteit van onderlinge relaties en een ‘safe space’ die langzaam ontstaat, zo is ook gebiedsinnovatie als geheel geholpen bij een krachtig veld waarin diep kan worden geleerd en nieuwe inzichten en intenties de ruimte krijgen om te ontstaan.

Wat we nu doen en willen met Nederland de komende decennia, telt niet op, het past niet, het raakt en het bindt niet. Het moet innovatiever, meer geïntegreerd, inspirerender en meer samen. Als dit voor Nederland in een keer te groot voor ons is, lukt het ons misschien dan wel op kleinere schaal per gebied? Peter Molengraaf, boegbeeld Topsector Energie

Initiatiefnemers

Dit initiatief is ontstaan in gesprekken tussen het Maatschappelijk Verantwoord-Innoveren Programma van de Topsector Energie, het Nationaal Programma Regionale Energiestrategieën, het Versnellingshuis, diverse Topconsortia voor Kennis- en Innovatie, initiatiefnemers in gebieden en heel veel andere individuen en organisaties die meedenken en helpen organiseren, zoals Yes & More en Embassy of the Earth. Het is een zogenaamd ‘zwerminitiatief’, waarbij de zwerm steeds groter en intelligenter wordt.

Gebiedsgericht innoveren

Gebiedsinnovatie is in feite innovatie met als vertrekpunt een diep besef van de kwaliteit, historie en identiteit van een gebied, als ook van de veelkoppige urgente opgaven die de leefbaarheid van het gebied bedreigen.

Wat hebben gebieden werkelijk nodig om tot integrale oplossingen te komen? Er is een spanningsveld tussen opgave gericht beleid en sectorale (topsector) innovatie aan de ene kant en gebiedsgericht innoveren aan de andere kant. Door die spanning zichtbaar en bespreekbaar te maken, terwijl we in het oog houden wat we op een dieper niveau allemaal willen (een leefbare toekomst voor toekomstige generaties), kunnen we praktische manieren vinden waardoor er juist veel meer synergie kan ontstaan. Dit vraagt dat we het innovatie-instrumentarium onder de loep nemen. En capaciteiten in beeld brengen die we te ontwikkelen hebben, om samen de weg naar duurzame en integrale oplossingen te kunnen ontwerpen. Capaciteiten zoals ‘de trap op en af kunnen lopen tussen schaalniveaus’, ‘de gehele opgave in beeld brengen’, ‘tussenruimtes bouwen’ en ‘juist het conflict in het grijze gebied omarmen’.

Innovatie die vorm krijgt met een diep besef van de landschappelijke en ruimtelijke kwaliteit van een gebied als natuurlijk uitgangspunt, en waarin ook de bodem- en waterproblematiek meegenomen wordt.

HET NIEUWE KOMPAS - GEBIEDSGRENZEN

Op dit moment wordt in gebieden in heel Nederland al in min of meerdere mate integraal gewerkt en wordt er van alles geleerd. Van Salland, het Waddengebied tot aan Rivierenland. Dit zouden we ‘gebiedsgerichte innovatie’ kunnen noemen. Innovatie die niet zomaar een op een te kopiëren zal zijn, omdat elk gebied uniek is, maar waar wel ongelooflijk veel van te leren is.

Denk dan aan: Nieuwe vormen van participatie en samenwerking, zie onderstaande video (met oa Salland, Rivierenland en de Wadden).

HET NIEUWE KOMPAS - GEMEENSCHAPPEN CENTRAAL IN GEBIEDSINNOVATIE

In Salland maakten in 2013 honderden Sallanders samen een toekomstvisie. Uiteindelijk ontstond daaruit een groot netwerk van Sallanders en vele initiatieven van Sallandse bewoners, ondernemers, verenigingen, stichtingen en organisaties. De beweging groeit nog steeds. Een netwerk van mensen en organisaties die zich inzetten voor Salland, die de komende maanden een nieuwe toekomstvisie maken, over de mensen, dorpen, landbouw, natuur, landschap, energie, voedsel, toerisme, wonen, werken, onderwijs, jongeren, ouderen en zorg. Verschillende partijen in Salland willen de komende tijd ook een gezamenlijk aanbod doen aan de provincie, als het gaat om stikstof. Liefde voor het landschap is wat Sallanders daarin bindt.  

Vernieuwende (gebiedsgerichte) financieringsconstructies

HET NIEUWE KOMPAS - GEBIEDSFINANCIERING

Bestuurlijke innovatie

HET NIEUWE KOMPAS - BESTUURLIJKE INNOVATIE

De belangrijkste conclusie uit de MVI co-creatie pilot in het Noordzeekanaalgebied (NZKG), aldus Marc Rijnveld van Public Mediation: als de regionale energiestrategie (RES) niet verbreed wordt naar een agenda die streeft naar gezondheid van mens en leefomgeving, zullen de onderlinge verhoudingen in het gebied nog verder verharden. Daarnaast is serieuze aandacht nodig voor herstelrecht. Herstelrecht beoogt de betrokkenen zelf te laten (mee)beslissen over wat er moet gebeuren na een delict of conflict. Daarbij staan de volgende vragen centraal: Wie is er getroffen? Wie neemt daarvoor verantwoordelijkheid? Wat heeft de getroffene nodig om te kunnen herstellen? Wat heeft de veroorzaker te doen om er weer bij te horen? En is dat dan ook voor alle betrokkenen voldoende of moet er nog meer gebeuren? De weg vooruit, kan alleen succesvol ingezet worden, als ook hersteld wordt, wat er aan schade is gedaan. 

Voorbeelden

Hieronder een aanzet voor een overzicht van verschillende bestaande gebiedsgerichte processen in Nederland. Ken jij een proces dat hier niet bij staat? Laat het ons weten door Pieter een mail te sturen (pieter@luisterrijk.nu).

1

De kracht van Salland

Salland is een gebied in het westen van Overijssel. Onder de noemer De Kracht van Salland werkt een hecht netwerk van vrijwilligers en organisaties aan nieuwe ontwikkelingen in het gebied.

Kern van de aanpak is een andere manier van werken. Lokale kracht, integrale aanpak, duurzaamheid, kennisoverdracht en het leggen van verbindingen staan centraal. Om dit te bereiken zijn er onder andere regelmatig bijeenkomsten, zoals het Salland Café. Inwoners en organisaties realiseren vooral op eigen kracht projecten. De gemeenten Deventer, Olst-Wijhe en Raalte en de waterschappen Drents Overijsselse Delta en Rijn en IJssel faciliteren en stimuleren waar nodig.

Kijk voor meer informatie op:

2

Rivierenland

Meer informatie volgt.

3

Polderlab Land van Ons

Meer informatie volgt.

4

Voedselfamilies Zuid-Holland

Wij werken aan de transitie van ons voedselsysteem. Samen met pionierende boeren, onderzoekers, beleidsmakers en ondernemers komen we tot integrale oplossingen voor maatschappelijke voedsel- en landbouwvraagstukken. In onze  programma’s  staat het zoeken naar een nieuwe balans tussen voedselproductie en biodiversiteit centraal.

Kijk voor meer informatie op

5

Programma naar een Rijke Waddenzee

Het Programma naar een Rijke Waddenzee (PRW) werkt aan een veerkrachtige Waddenecologie en een duurzame Waddeneconomie. Door het gebied centraal te stellen en tussen en naast de verschillende partijen en tussen de linies van ‘beleid en beheer’ te werken, wil PRW middels vier rollen (uitdagen, aanjagen, ontwikkelen en verbinden) samen met alle betrokkenen transities in beweging brengen. Het betreft een tijdelijke schakel, die stoutmoedig is en flexibel genoeg om mee te bewegen met de veranderende uitdagingen van het gebied. Kortom, een organisatie die kan koorddansen bij wind.

Met het perspectief van het Waddengebied 2050 als stip op de horizon werken we aan het herstellen van het Waddengebied als een ecologisch uniek en waardevol gebied waar mensen in leven en van leven. Primair is de Waddenzee een natuurgebied (hoofddoel) en niet voor niets UNESCO Werelderfgoed, waar medegebruik mogelijk is mits het de natuur en het landschap niet aantast. Het perspectief is dan ook geschreven vanuit de kernwaarden van het gebied waarbij het duurzame medegebruik geen afbreuk doet aan de kwaliteiten van het Waddenecosysteem.

We werken met een programmatische aanpak aan 8 thema’s: klimaatverandering, natuurlijke dynamiek, onderwaternatuur, vogels, visserij, bereikbaarheid en mobilteit, randen van het Wad en versterken kernwaarden werelderfgoed.

Voor meer informatie over de activiteiten en behaalde resultaten:  www.rijkewaddenzee.nl 

 

Contact

Algemeen Pieter van Dijk | pieter@luisterrijk.nu Dit initiatief wordt ondersteund door verschillende organisaties waar je contact mee op kunt nemen. MVI-programma Top Sector Energie Martine Verweij | verweij@greenbridges.nl

Commonland Dieter van den Broeck |dieter.vandenbroeck@commonland.com

YesAndMore Rense Bos | rense.bos@yesandmore.co

Embassy of the Earth Leo van der Vlist | leo.vandervlist@nciv.net

Nieuwsbrief Meld je  hier  aan voor de nieuwsbrief.

Achtergrond

Story Map & Video's

We Love Earth ism Change the Story