Aanpak hoogwater 's-Hertogenbosch en omgeving
De opgave
In deze storymap wordt de Aanpak Hoogwater 's-Hertogenbosch en omgeving beschreven. Je leest hier bijvoorbeeld achtergrondinformatie over de werking van het watersysteem, de aanleiding voor deze aanpak en de opgave.
De storymap kun je lezen door naar beneden te scrollen. Aan de linkerkant staat tekst en aan de rechterkant staan foto's, kaarten en grafieken. De foto's, kaarten en grafieken kun je uitvergroten door erop te klikken.
Inleiding
Na de overstromingen in 1995 is de Hoogwateraanpak 's-Hertogenbosch opgestart – HoWaBo. In nauwe samenwerking met alle partners in het gebied zijn toen de waterbergingsgebieden in het Bossche Broek ingericht door de waterschappen Aa en Maas en De Dommel. Na een Mer-studie (2008) zijn ook het Vughter Gement en het Engelermeer als bergingsgebied ingericht. Diezelfde studie schetste ook de verwachting dat klimaatverandering in de toekomst voor een nog grotere waterbergingsopgave zou zorgen, om de bescherming van ’s-Hertogenbosch en omgeving voldoende te waarborgen.
Het klimaat verandert sneller dan verwacht. En de afvoeren en waterstanden van de Maas, de Dommel en de Aa nemen toe en houden langer aan. Waterschappen Aa en Maas en De Dommel hebben daarom recent een nieuwe verkenning gedaan naar de gevolgen van deze veranderingen voor de bescherming van ’s-Hertogenbosch en omgeving. Uit die verkenning blijkt dat bij normale waterstanden van de Maas, de beken Aa en Dommel hun water goed kunnen afvoeren zonder overstromingen die grote schade veroorzaken. Bij een combinatie van een hoge waterstand van de Maas én hoge waterstanden in de beken de Aa en Dommel blijkt dat niet het geval. In het meest ongunstige scenario kunnen ook woonwijken en de A2 overstromen. De kans dat zo’n scenario optreedt is klein, maar als dit gebeurt is de schade zeer groot.
Waterschappen Aa en Maas en De Dommel gaan daarom samen met de partners uit het gebied de komende jaren aan de slag om dit hoogwatervraagstuk verder te verkennen. Hoe groot is de kans op overstroming? Wat zijn de gevolgen? En welke oplossingsrichtingen kunnen we uitwerken in het licht van de andere maatschappelijke opgaven waar we met zijn allen voor staan, zoals de energie- en landbouwtransitie en woningbouw? Deze vraagstukken vormen de basis voor de Aanpak Hoogwater 's-Hertogenbosch en omgeving.
Links: Wateroverlast 's-Hertogenbosch 1995. Max van Noorden surfend over de ondergelopen A2. Foto door John Claessens. Rechts: situatie nu.
![](https://cdn.arcgis.com/sharing/rest/content/items/88dbf08f97c74548a88f09cea41804e6/resources/dimGSQxaaNefvVK9IMLv3.jpeg?w=20)
De werking van het watersysteem
Rechts staat de kaart van het watersysteem bij 's-Hertogenbosch. Als je er op klikt wordt de kaart vergroot weergegeven. Linksonder staat de legenda. De Aa, de Dommel, de Zuid Willemsvaart, de Dieze, het Drongelens kanaal en de Maas zijn aangegeven met een blauwe lijn. Als je met de muis over de nummers heen gaat zie je Crèvecoeur (1), de Vughterstuw (2) en de Bovenlandse sluis (3). Op een tablet klik je op de nummers om de informatie zien.
Normale situatie
Regenwater valt in Brabant, maar ook in Frankrijk en België. Water stroomt naar het laagste punt en verzamelt zich zo via slootjes uiteindelijk in grote watergangen. Via de Dommel en de Aa stroomt het water richting 's-Hertogenbosch. Daar stroomt het via de Dieze richting de Maas. De stroomsnelheid wordt onder andere bepaald door de waterstanden van de Maas. Hoe hoger de Maas, hoe minder snel water uit de Dieze afwatert in de Maas. De waterhoogte op de Dieze wordt gereguleerd.
Werkgebied van Waterschap de Dommel (links) en Waterschap Aa en Maas (rechts).
Hoogwatersituatie
De Dieze loopt door ’s-Hertogenbosch en mondt via spuisluis Crèvecoeur uit in de Maas. Dit afwateringspunt is heel belangrijk voor ’s-Hertogenbosch. Crèvecoeur is cruciaal. Deze sluis zorgt ervoor dat als het water op de Maas hoger is dan op de Dieze, het water niet via de Dieze terug de stad in loopt. Crèvecoeur kan dus de afwatering van de Dieze reguleren en het water uit de Maas tegenhouden.
Als Crèvecoeur gesloten wordt en er geen water meer via de Dieze naar de Maas kan, stijgt het peil van de Dieze, de Dommel en de Aa. Dat betekent dat het water uit de Dommel en de Aa alleen nog via het Drongelens kanaal kan worden afgevoerd. Het Drongelens kanaal mondt via de Bovenlandse sluis af in de Maas. Als er dan daar ook teveel water aankomt en er niet via het Drongelens kanaal kan worden afgevoerd stijgt de waterstand.
Om ongewenste overstromingen bij een te hoge waterstand te voorkomen, zijn er waterbergingsgebieden aangelegd. Deze waterbergingsgebieden kunnen we gebruiken om te veel water tijdelijk op te slaan. Hoe efficiënt dit werkt hangt bijvoorbeeld af van de volgorde waarin de verschillende waterbergingsgebieden worden ingezet.
Kaart met waterbergingsgebieden (donkerblauw) en reserveringsgebieden (lichtblauw).
HoWaBo
Na de wateroverlast van 1995 is HoWaBo gestart. Het doel van HoWaBo was om de kans dat ’s-Hertogenbosch opnieuw te maken zou krijgen met een 995 situatie te verkleinen naar maximaal eens per 150 jaar. Waterschappen Aa en Maas en De Dommel hebben daarom waterbergingsgebieden rondom ’s-Hertogenbosch ingericht. Deze maatregelen zijn uitgevoerd in nauwe samenwerking met partners in het gebied. De waterbergingsgebieden zorgen ervoor dat het bebouwde gebied van ’s-Hertogenbosch en de omliggende gemeenten beter beschermd zijn tegen hoogwater. De volgende waterbergingsgebieden zijn aangelegd:
- Bossche Broek Noord en Zuid
- Vughtse Gement
- Engelermeer
- Helvoirts Broek Noord en Zuid
- Dynamisch Beekdal
In totaal is er van 2012-2016 voor 14 miljoen kuub water waterberging gerealiseerd (1 kuub is 1000 liter). Klik hier voor meer informatie.
De overstroming van de A2 in 1995.
Combinatie met natuur
HoWaBo werd gecombineerd met het project 'Natte Natuurparel Moerputten en Vlijmens Ven'. Dit project heeft als doel om meer ruimte over te laten voor de natuur. Zeldzame flora en fauna hebben de kans om hier tot bloei te komen, zoals het Pimpernelblauwtje (zie foto)! Dit project was een mooi voorbeeld van de combinatie watermanagement en natuur.
Pimpernelblauwtje
![](https://cdn.arcgis.com/sharing/rest/content/items/88dbf08f97c74548a88f09cea41804e6/resources/rQoxbWnCOZwa_ynLW0obp.jpeg?w=20)
De nieuwe opgave: Aanpak hoogwater ’s-Hertogenbosch en omgeving
Probleemstelling
's-Hertogenbosch kan dus dankzij het Drongelens kanaal en de waterbergingsgebieden ruimte bieden aan enorme hoeveelheden water. De laatste jaren wordt het weer extremer; in de zomer zijn er lange periodes van droogte, maar ook piekbuien waardoor het vaker te nat wordt. Denk bijvoorbeeld aan de situatie die in juli 2021 in Limburg ontstond. Daarnaast verandert het ruimtegebruik in de omgeving. We zien dus veranderingen in het klimaat, meer verstedelijking en intensivering van landbouwkundig gebruik. Al deze veranderingen kunnen leiden tot een verhoogde waterafvoer.
Hoogwatertoets 2019
Om de waterveiligheid van het gebied te waarborgen is de capaciteit van het systeem getest in een hoogwatertoets. Uit die toets blijkt dat ondanks de eerder uitgevoerde maatregelen 's-Hertogenbosch op dit moment niet meer voldoende beschermen tegen situaties die eens in de 150 jaar een ongewenste overstroming veroorzaken. Dat is de aanleiding voor dit nieuwe project.
In 2019 zijn de waterschappen gestart met berekeningen om de veranderende situatie in beeld te brengen. Het doel was om de nieuwste inzichten uit klimaatscenario’s, veranderingen in stroomgebieden en de interactie tussen het regionale systeem en de Maas op te vangen. Er is gekeken naar mogelijke inundatie, de omvang van een eventuele nieuwe opgave, maar ook naar ruimtelijke en financiële gevolgen van mogelijke maatregelen.
Uit de nieuwe berekeningen blijkt dat de huidige Maaswaterstanden al zo’n 25 tot 35 centimeter hoger zijn dan eerder berekend in het project HoWaBo. Ook blijkt dat er meer neerslag valt in het hele Maasstroomgebied. Crèvecoeur gaat eerder dicht en blijft langer dicht. Dat betekent dat water langere tijd niet naar de Maas kan, maar afgevoerd moet worden via het Drongelens kanaal. En sindsdien is er niet meer waterberging aangelegd.
Al deze situaties leiden samen tot een hogere afvoer vanuit de Dommel en de Aa en een hogere Maas. Uit de hoogwatertoets blijkt dat er 50 miljoen kuub water opgevangen dient te worden om een klimaatbestendig watersysteem bij ’s-Hertogenbosch te realiseren. Met eerdere maatregelen uit het project HoWaBo is ruimte gerealiseerd voor het opvangen van 14 miljoen kuub water. Dat betekent dat we nog oplossingen moeten zoeken voor 36 miljoen kuubwater. Deze 36 miljoen is een benadering met een bandbreedte tussen de 30 en de 40 miljoen kuub (1 kuub is 1000 liter). De mogelijke schade wordt op dit moment geschat op 150-500 miljoen euro.
De berekeningen zijn een benadering van de werkelijkheid. Onzekerheden in het model komen onder andere door:
- De hoogte en vorm van de hoogwatergolf van de Maas bij 's-Hertogenbosch.
- De mate van waterverzadiging van de ondergrond in het stroomgebied (hoe natter de ondergrond al is, hoe sneller een regendruppel tot afstroming komt en hoe sneller regen via het systeem in 's-Hertogenbosch aankomt).
- De omvang van de buien in de gebieden van Waterschap de Dommel en Waterschap Aa en Maas die leiden tot de eens per 100 jaar afvoer.
- De hoogwatergolven van de Maas, de Aa en de Dommel.
Uitleg over de opgave
We kunnen de opgave nog verder toelichten in detail met een ingewikkelde grafiek. In de grafiek is de omvang van een extreme hoogwatersituatie bij 's-Hertogenbosch te zien. Stap voor stap nemen we je er in mee.
De blauwe lijn staat voor al het water dat richting 's-Hertogenbosch wordt aangevoerd via de Dommel, de Aa en de Zuid Willemsvaart.
De bruine lijn staat voor de afvoer van water via Crèvecoeur en de Bovenlandse sluis (via het Drongelens kanaal).
Als er meer water wordt aangevoerd dan dat er wordt afgevoerd stijgt het waterpeil. Dat is te zien in de grafiek vanaf dag 9.
Daarna is te zien dat Crèvecoeur dichtgaat. Een sluiting van Crèvecoeur betekent dat er geen water via de Dieze naar de Maas kan worden afgevoerd, maar alleen nog via het Drongelens kanaal. In de grafiek is te zien dat de afvoer van water dan terugvalt naar ongeveer 60m3/s.
Als Crèvecoeur weer opengaat, kan er weer water worden afgevoerd via de Dieze naar de Maas en stijgt de afvoer weer.
Het water dat wel aankomt, maar niet kan worden afgevoerd zorgt voor peilstijging bij 's-Hertogenbosch. De totale omvang van al dit water is rood gearceerd en bedraagt 50 miljoen kuub.
In het eerdere project HoWaBo is door de aanleg van waterbergingsgebieden al ruimte gevonden voor 14 miljoen kuub water.
De opgave voor het project ’Aanpak hoogwater ’s-Hertogenbosch en omgeving’ is ongeveer 36 miljoen kuub. In het project zoeken wij samen met een brede groep partners naar oplossingen.
IRM: Integraal Rivier Management
Het project ‘Aanpak hoogwater ’s-Hertogenbosch en omgeving’ is uitgekozen als pilot voor het programma Integraal Riviermanagement (IRM). In 2019 hebben bestuurders uit het Maas- en Rijngebied, de Deltacommissaris en de minister van Infrastructuur en Water opdracht gegeven om een Programma IRM te ontwikkelen. Zij gaven hiermee het startsein om integrale mogelijkheden te verkennen voor een toekomstbestendige inrichting van het Nederlandse Maas- en Rijngebied. IRM kijkt vooruit naar 2050 met een doorkijk naar 2100. Het programma wil flexibel in kunnen spelen op ontwikkelingen, kansen en inzichten. Ook willen ze het programma koppelen aan de praktijk om daarvan te leren. De beleidsdoelstellingen zijn:
- Leren welk deel van de klimaatopgave langs de Maas op te lossen is met het verhogen van dijken en welk deel met het verruimen van de rivier (verlagen waterstand).
- Formuleren van lange termijn doelen op het gebied van de rivierbodem ligging van de Maas van het zomerbed.
De verkenning van de nieuwe opgave is uitgekozen als pilot voor IRM. De pilot heeft de ambitie om kennis te ontwikkelen en moet helpen met het concretiseren van de beleidsdoelen. De pilot duurt van 2020 tot en met 2022. Uiteindelijk kunnen de resultaten van het onderzoek van de IRM pilot de opgave van de aanpak van het hoogwater in de omgeving van ‘s-Hertogenbosch vergroten of verkleinen.
Hier kun je meer informatie vinden over IRM: www.bouwplaatsirm.nl
Hoe nu verder?
In 2022 worden de mogelijke oplossingsrichtingen in kaart gebracht en uitgewerkt. Ook wordt bekeken welke oplossingsrichtingen mogelijk kansrijk zijn. Daarna worden de oplossingsrichtingen voorgelegd aan de stuurgroep.
Er wordt een calamiteitenstrategie uitgewerkt voor ‘wat als het nu gebeurt’.
Ook is, met het oog op de interactie van het regionale watersysteem met de Maas, samenwerking gezocht met het nationale programma Integraal Riviermanagement. Daarbij wordt rekening gehouden met toekomstige ontwikkelingen, zoals zeespiegelstijging en klimaatverandering na 2050.
Tot slot bestaat vanuit de procesgroep de mogelijkheid om tijdens raads- of commissievergaderingen een nadere toelichting te geven op de Aanpak hoogwater ’s-Hertogenbosch en omgeving.
Kortom: we zetten er samen de schouders onder om de opgave en mogelijke oplossingsrichtingen verder in kaart te brengen. Zodat de betrokken besturen goed onderbouwde en toekomstbestendige keuzes kunnen maken, in samenhang met de grote maatschappelijke vraagstukken in onze regio. Besluiten daarover neemt het bevoegde gezag na samenspraak met alle betrokkenen.