Ελληνικά Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς

Ο Ναός του Επικουρίου Απόλλωνα αποτελεί το μοναδικό μνημείο που συνδυάζει και τους τρεις αρχιτεκτονικούς ρυθμούς της αρχαιότητας: ιωνικό, δωρικό, κορινθιακό. Στα μέλη του περιλαμβάνεται το αρχαιότερο έως σήμερα κορινθιακό κιονόκρανο. Επίσης, η μαρμάρινη ανάγλυφη ζωφόρος με παραστάσεις Αμαζονομαχίας και Κενταυρομαχίας, που κοσμούσε το εσωτερικό του σηκού του ναού αποτελεί ένα ολοκληρωμένο έργο ύψιστης καλλιτεχνικής αξίας.

Ο περιηγητής Παυσανίας, που επισκέφθηκε και θαύμασε το μνημείο στα μέσα περίπου του 2ου αι. μ.Χ., αναφέρει ως αρχιτέκτονα τον Ικτίνο. Ο ναός χρονολογείται γύρω στα 420-400 π.Χ. και κτίστηκε πάνω σε παλαιότερο ναό από τους κατοίκους της Φιγαλείας προς τιμήν του Επικουρίου Απόλλωνα, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη σωτηρία τους από λοιμό.

Το επίθετο Επικούριος δόθηκε στον Απόλλωνα γύρω στο 650 π.Χ., την εποχή των πολέμων με τους Σπαρτιάτες. 

Η Ακρόπολη των Αθηνών είναι η ύψιστη έκφραση της προσαρμογής αρχιτεκτονικής σε φυσικό περιβάλλον. Πρόκειται για μία μεγαλοπρεπή σύνθεση, όπου οι όγκοι βρίσκονται σε τέλεια αρμονία, δημιουργώντας ένα μνημειώδες τοπίο μοναδικής ομορφιάς. Αγκαλιάζει ένα σύνολο αριστουργημάτων αρχιτεκτονικής και γλυπτικής του 5ου αι. π.Χ.: τον Παρθενώνα του Φειδία, του Ικτίνου και του Καλλικράτη (447-432 π.Χ.), τα Προπύλαια του Μνησικλή (437-432 π.Χ.), το ναό της Αθηνάς Νίκης του Μνησικλή και του Καλλικράτη (448-407 π.Χ.) και το Ερέχθειον (406 π.Χ.).

Τα μνημεία της Ακρόπολης των Αθηνών ασκούσαν σημαντική επιρροή, όχι μόνο κατά τη διάρκεια της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας, όπου θεωρούνταν υποδειγματικά πρότυπα στο Μεσογειακό χώρο, αλλά και στη σύγχρονη εποχή. Σε ολόκληρο τον κόσμο τα νεοκλασικά κτήρια εμπνέονται από τον Παρθενώνα και τα Προπύλαια. 

Η Ακρόπολη των Αθηνών είναι ο ιερός χώρος όπου γεννήθηκαν οι θεμελιώδεις μύθοι της πόλης. Εδώ, μπροστά την οικογένεια του Κέκροπα, πρώτου μυθικού βασιλιά της Αθήνας, διαδραματίστηκε η διαμάχη ανάμεσα στην Αθηνά που πρόσφερε την ελιά, και τον Ποσειδώνα που πρόσφερε την πηγή νερού, για την κηδεμονία της πόλης. Εδώ, γεννήθηκε ο Εριχθόνιος, άλλος μυθικός βασιλιάς, γιος της Αθηνάς και του Ηφαίστου. Η Ακρόπολη των Αθηνών είναι, από τον 6ο π.Χ. αι., ο τόπος όπου οι μύθοι και οι θρησκευτικές αντιλήψεις αγκαλιάζουν τους ναούς και τα αγάλματα, αναδεικνύοντας με όλο τον πλούτο και την πολυπλοκότητά της την αρχαία αθηναϊκή θρησκεία.

Έτσι, η θεά Αθηνά παρουσιάζεται ως προστάτιδα της πόλης (Πολιάς), θεά του πολέμου (Πρόμαχος), της νίκης (Νίκη), της χειρωνακτικής εργασίας (Εργάνη) κ.λπ. Οι περισσότερες από τις ιδιότητες της θεάς μεγεθύνονται μέσα στο χώρο της μαζικής λατρείας της, τον Παρθενώνα, ναό της Αθηνάς Παρθένου.

Ο αρχαιολογικός χώρος των Δελφών περιλαμβάνει ορισμένα από τα πιο χαρακτηριστικά οικοδομήματα της εποχής της ακμής του, στα οποία απαντά κάθε αρχιτεκτονικό ύφος και ρυθμός της ελληνικής αρχιτεκτονικής.

Στα μυκηναϊκά χρόνια, στο μικρό οικισμό των Δελφών, λατρευόταν η θεά Γη. Η ανάπτυξη του Ιερού και του μαντείου αρχίζει τον 8ο αι. π.Χ. με την πλήρη επικράτηση της λατρείας του Απόλλωνος. Κάτω από την προστασία και τη διοίκηση της Αμφικτυονίας, το Ιερό εδραιώνει τον 6ο αι. π.Χ. την αυτονομία του έναντι των διεκδικητών του, αυξάνει την πανελλήνια θρησκευτική και πολιτική επιρροή του, μεγαλώνει σε έκταση, αναδιοργανώνει τους Πυθικούς αγώνες και πλουτίζεται με λαμπρά οικοδομήματα, αγάλματα και άλλα αναθήματα. Τον 3ο αι. π.Χ. κύριοι του Ιερού γίνονται οι Αιτωλοί, τους οποίους αντικαθιστούν οι Ρωμαίοι το 191 π.Χ. Με την επικράτηση του χριστιανισμού, το Ιερό χάνει την πνευματική του υπόσταση. 

Το πανελλήνιο Ιερό των Δελφών, όπου δινόταν μέσω της Πυθίας ο χρησμός του Απόλλωνος, ήταν για τον αρχαίο ελληνικό κόσμο ο «ομφαλός της γης». Σε αρμονία με το μαγευτικό φυσικό τοπίο, και φορτισμένος με ιερή σημασία, ο χώρος αποτέλεσε τον 6ο αι. π.Χ. το θρησκευτικό κέντρο και σύμβολο της ενότητας του αρχαίου ελληνικού κόσμου.

Στις πλαγιές του όρους Άθως, στην ανατολικότερη από τις τρεις χερσονήσους της Χαλκιδικής, σε ένα εξαιρετικού φυσικού κάλλους περιβάλλον, βρίσκεται η μοναστική πολιτεία του Αγίου Όρους. Η αυτοδιοίκητη κοινότητα του Αγίου Όρους έχει έδρα τις Καρυές και απαρτίζεται σήμερα από είκοσι μεγάλες μονές και πολλά υποτελή ιδρύματα, δώδεκα σκήτες, τέσσερις κοινοβιακές και οκτώ ιδιόρρυθμες, και πολυάριθμα κελιά, καλύβες, καθίσματα και ασκητήρια. Στις Καρυές εδρεύει η Ιερά Κοινότης, το όργανο διοίκησης της αθωνικής μοναστικής κοινότητας. 

Τα αθωνικά μοναστήρια, εντυπωσιακά σε όγκο και μορφολογικό πλούτο, είναι κτισμένα κατά τα πρότυπα της βυζαντινής αρχιτεκτονικής, με επιρροές από την Κωνσταντινούπολη: οι πτέρυγες των κελιών, που έχουν φρουριακή μορφή και ενισχύονται με πύργους, διατάσσονται περιμετρικά, οριοθετώντας μια αυλή στο μέσον της οποίας υψώνεται το καθολικό.

Στα μοναστήρια της αθωνικής πολιτείας εντυπωσιάζουν οι υψηλής τέχνης τοιχογραφίες, που αντικατοπτρίζουν ποικίλες τάσεις της παλαιολόγειας και της μεταβυζαντινής ζωγραφικής. Στα μοναστήρια του Αγίου Όρους φυλάσσονται ακόμη ανεκτίμητοι θησαυροί, πλήθος κειμηλίων, φορητές εικόνες, ιστορημένα χειρόγραφα, έργα μικροτεχνίας και κεντητικής.

Στη βορειοδυτική άκρη της θεσσαλικής πεδιάδας, ανάμεσα στα Αντιχάσια όρη και τον ορεινό όγκο της Πίνδου, υψώνονται οι βράχοι των Μετεώρων. Οι μεγαλειώδεις αυτοί βραχώδεις σχηματισμοί –η λέξη «Μετέωρα» εξάλλου σημαίνει «αιωρούμενα»- αποτελούν ένα μοναδικό γεωλογικό φαινόμενο της περιοχής. Ορισμένοι βράχοι ξεπερνούν τα 400 μέτρα ύψος, η δε σπάνια γεωμορφολογική ποικιλία που παρουσιάζουν, προσελκύει το ενδιαφέρον γεωλόγων από ολόκληρο τον κόσμο. Σε αυτό το εξαιρετικό φυσικό τοπίο εντοπίζονται οικότοποι και περιοχές εξάπλωσης ειδών. Στις κορυφές των βράχων, μέσα στο υποβλητικό φυσικό περιβάλλον, δημιουργήθηκε η δεύτερη μετά το Άγιον Όρος μοναστική πολιτεία του ελλαδικού χώρου, με μεγάλη σημασία για όλη τη Βαλκανική χερσόνησο.

Μεμονωμένοι ασκητές ζούσαν στα Μετέωρα από τα τέλη του 11ου ή τις αρχές του 12ου αιώνα. Η ίδρυση των πρώτων μονών και η οργάνωση κοινοβιακής ζωής πραγματοποιήθηκαν στα μέσα του 14ου αιώνα υπό την καθοδήγηση του ιερομονάχου Νείλου, «πρώτου» της Σκήτης των Σταγών και καθηγουμένου της Μονής της Δούπιανης. Ορισμένα μοναστήρια κτίσθηκαν στον 14ο αιώνα, αλλά τα περισσότερα ανακαινίσθηκαν, συμπληρώθηκαν ή ανεγέρθηκαν εκ θεμελίων κατά τον 16ο αιώνα. Από τις ιστορικές μαρτυρίες γνωρίζουμε ότι στα Μετέωρα υπήρχαν τριάντα μονές· από αυτές σήμερα λειτουργούν έξι. 

Τα καθολικά των μονών αναπαράγουν γνωστούς τύπους της βυζαντινής ναοδομίας, με σαφείς επιρροές από το Άγιον Όρος, όπως αποδεικνύεται από τη συχνότατη εφαρμογή του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο ναού, με πλευρικούς χορούς, γνωστού ως αθωνικού τύπου. Στα Μετέωρα «ανώνυμοι» και «επώνυμοι» ζωγράφοι, κορυφαίοι εκπρόσωποι των κυρίαρχων καλλιτεχνικών ρευμάτων της εποχής, όπως της «κρητικής σχολής» ή της «ηπειρωτικής σχολής», δημιούργησαν ζωγραφικά έργα αντιπροσωπευτικά της υψηλής τέχνης της μεταβυζαντινής περιόδου (15ου-18ου αι.).

Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζουν τα κτήρια που υποστήριζαν τις μοναστηριακές λειτουργίες: παρεκκλήσια, σκευοφυλάκια, πτέρυγες κελιών, μαγειρεία, τράπεζες, ξενώνες, πύργοι για ανελκυστήρες ανόδου στους βράχους (γνωστοί ως βρυζόνια), δεξαμενές.

Η Θεσσαλονίκη ιδρύθηκε στο μυχό του Θερμαϊκού κόλπου, δίπλα στις εκβολές του ποταμού Αξιού, το έτος 315/6 π.Χ., στη θέση μιας πρωιμότερης εγκατάστασης, από τον Κάσσανδρο, ο οποίος έδωσε στην πόλη το όνομα της συζύγου του Θεσσαλονίκης, αδελφής του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Σημαντικό λιμάνι της Μεσογείου, διέξοδος στη θάλασσα της ενδοχώρας των Βαλκανίων, σε κομβική θέση στην Εγνατία οδό που συνέδεε Ανατολή και Δύση, η πόλη αναπτύχθηκε γρήγορα και διατήρησε τη σημασία της στη διαδρομή των αιώνων. 

Άκμασε ιδιαίτερα κατά τη βυζαντινή περίοδο, όπως αποδεικνύεται και από την πληθώρα αρχαιοτήτων που ανασκάπτονται τις τελευταίες δεκαετίες σε όλη την πόλη, αλλά και από τα σημαντικά ιστάμενα μνημεία που σώζονται έως σήμερα. Από τα σπουδαία βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης ξεχωρίζουν τα ισχυρά τείχη και οι περικαλλείς ναοί της, λαμπρά δείγματα της διαχρονικής εξέλιξης της βυζαντινής ναοδομίας, που κοσμούνται με εξαιρετικής ποιότητας γλυπτά, ψηφιδωτά και τοιχογραφίες. Στα αρχιτεκτονήματα αυτά, αλλά και στο γλυπτικό και ζωγραφικό τους διάκοσμο, είναι εμφανέστατες οι επιρροές της τέχνης της Κωνσταντινούπολης

Τα μνημεία της Θεσσαλονίκης υπέστησαν πολύ σοβαρά προβλήματα από τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917 και από τους σεισμούς του 1978. Ακολούθησε ένα ευρύτατης κλίμακας πρόγραμμα συντήρησης και αποκατάστασής τους, το οποίο έχει σήμερα σχεδόν ολοκληρωθεί. 

Ορισμένα από τα σημαντικότερα μνημεία της πόλης είναι: Οι οχυρώσεις, η Ροτόντα, ο Άγιος Δημήτριος, η Μονή Λατόμου, η Αχειροποίητος, η Αγία Σοφία, η Παναγία Χαλκέων, ο Άγιος Παντελεήμων, οι Άγιοι Απόστολοι, η Αγία Αικατερίνη, ο Άγιος Νικόλαος ο Ορφανός, η Μονή Βλατάδων, ο Προφήτης Ηλίας, η Μεταμόρφωση του Σωτήρος, το Βυζαντινό Λουτρό.

Τα οικοδομήματα που περιλαμβάνονται στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου αποτελούν εξαιρετική μαρτυρία για τις τελετές ίασης του ελληνικού και ρωμαϊκού κόσμου. Οι ναοί και η υποδομή περίθαλψης των ασθενών συνιστούν μία πλήρη ενότητα. 

Το Θέατρο, οι ναοί της Αρτέμιδος και του Ασκληπιού, η Θόλος, το Εγκοιμητήριον και τα Προπύλαια καθιστούν το ιερό της Επιδαύρου ένα εξαιρετικό δείγμα ελληνικής αρχιτεκτονικής ενότητας του 4ου αι. π.Χ.

Το Ιερό του Ασκληπιού ασκούσε επιρροή σε όλα τα Ασκληπιεία του ελληνικού κόσμου και μεταγενέστερα σε όλα τα ρωμαϊκά ιερά του Aesculapius (λατινική ονομασία του Ασκληπιού. 

Η άσκηση της ιατρικής κατά την αρχαιότητα σε ένα ιερό αρχικά αφιερωμένο στη θεραπεία ψυχοσωματικών ασθενειών που θεωρούνταν ανίατες, απεικονίζεται στη λειτουργική εξέλιξη του Ασκληπιείου της Επιδαύρου και περιγράφεται στις εγχάρακτες επιγραφές των σημαντικότατων στηλών που φυλάσσονται στο Τοπικό Μουσείο.

Το Θέατρο της Επιδαύρου, αρχιτεκτονικό αριστούργημα πιθανώς του Πολυκλείτου του Νεότερου από το Άργος, αντιπροσωπεύει ένα μοναδικό καλλιτεχνικό επίτευγμα με την αξιοθαύμαστη προσαρμογή του στο χώρο και την τελειότητα των αναλογιών και της ακουστικής του. Το Θέατρο είναι πάλι σε χρήση κατά τη διάρκεια των ετήσιων εκδηλώσεων που γίνονται στο χώρο από το 1954.

Η μεσαιωνική πόλη της Ρόδου αναπτύχθηκε πάνω σε ένα τμήμα της αντίστοιχης ελληνιστικής, στο βόρειο άκρο του νησιού. Οι γραπτές πηγές αναφέρουν την παρουσία ενός φρουρίου που εξυπηρετούσε την προστασία του πληθυσμού σε περίπτωση εχθρικής επιδρομής, ήδη από τον 7ο αι., κάτι που επιβεβαιώθηκε από την ανασκαφική έρευνα. Η πρωτοβυζαντινή αυτή οχύρωση περιέκλειε αρχικά ένα μόνο μέρος του οικισμού, το οποίο στην περίοδο της Ιπποτοκρατίας ονομάστηκε Κολλάκιο, αλλά στα τέλη του 11ου ή στη διάρκεια του 12ου αι. φαίνεται ότι τροποποιήθηκε για να περιλάβει και τον εκτός τειχών οικισμό. Μετά την έλευση των Ιωαννιτών ιπποτών στο νησί, το 1309, οι οχυρώσεις της πόλης επεκτάθηκαν και η πόλη τετραπλασιάστηκε σε μέγεθος σε σχέση με τη βυζαντινή. Η κατασκευή των νέων τειχών προσαρμόστηκε σταδιακά στις απαιτήσεις της εποχής, όπως είχαν διαμορφωθεί μετά τη γενικευμένη χρήση της πυρίτιδας και των πυροβόλων όπλων. 

Οι νέες οχυρώσεις όριζαν τρεις γραμμές άμυνας, με τελευταίο το φρουριακό συγκρότημα του Παλατιού του Μεγάλου Μαγίστρου. Μεταξύ αυτού και του περιμετρικού τείχους υπήρχε μια ενδιάμεση αμυντική γραμμή, ένα τείχος που διαιρούσε την πόλη σε δύο άνισα μέρη. Το βόρειο και μικρότερο τμήμα ονομαζόταν Κολλάκιο και προοριζόταν αποκλειστικά για τις δραστηριότητες των μελών του ιπποτικού τάγματος. Κύριος άξονάς του ήταν η οδός Ιπποτών, η οποία ξεκινούσε από το Παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου και κατέληγε στην εκκλησία της Παναγίας του Κάστρου, ενώ στις δύο πλευρές του υψώνονταν ορισμένα από τα σπουδαιότερα ιπποτικά κτίσματα, ο Άγιος Ιωάννης του Κολλακίου, τα Καταλύματα των Γλωσσών, το παρεκκλήσι της Αγίας Τριάδας, το Νοσοκομείο και οι οικίες των αξιωματούχων του τάγματος. Ο υπόλοιπος πληθυσμός κατοικούσε στο Μπούργκο. Την περιοχή αυτή διέσχιζε ο φαρδύς δρόμος της Αγοράς που κατέληγε σε δύο πολύ σημαντικά κτήρια της εποχής, την Παναγία του Μπούργκου και τον Ξενώνα της Αγίας Αικατερίνης.

Τα τείχη, στα οποία ανοίγονται περιμετρικά πύλες, διαθέτουν προτείχισμα και τάφρο και ενισχύονται κατά διαστήματα από πύργους και προμαχώνες. Μέσα στην πόλη διατηρούνται κοσμικά κτήρια, πολλοί χριστιανικοί ναού, αρκετά οθωμανικά τεμένη και μία συναγωγή. 

Η Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου είναι από τα σπάνια, αν όχι και το μοναδικό, μεσαιωνικό οικιστικό σύνολο που σώζεται σχεδόν ακέραιο με τις οχυρώσεις, την πολεοδομική οργάνωση, τα δημόσια κτήρια, τους ναούς και τις οικίες της. 

Το Ιερό της Άλτεως αποτελεί ένα μοναδικό μνημειακό σύνολο στο Μεσογειακό κόσμο. Κάποια μνημεία έχουν πλέον χαθεί, όπως το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Διός, έργο του Φειδία, που χρονολογείται πιθανώς στα 438-430 π.Χ. Άλλα όμως έχουν επιβιώσει, όπως μεγάλα αρχαϊκά χάλκινα αγάλματα, γλυπτά από τα τύμπανα και τις μετόπες του ναού του Διός, όπως επίσης και ο Ερμής του Πραξιτέλη, που ανακαλύφθηκε μαζί με τη βάση του στο ναό της Ήρας. Πρόκειται για σημαντικά έργα γλυπτικής τα οποία αποτελούν σημεία αναφοράς στην ιστορία της τέχνης.

Η επιρροή των μνημείων και των γλυπτών της Ολυμπίας είναι εξαιρετικά δυνατή. Τρία μόνο παραδείγματα είναι αρκετά: ο ναός του Διός, κτισμένος ανάμεσα στα 470 και 457 π.Χ. αποτελεί πρότυπο των δωρικών ναών της νότιας Ιταλίας και της Σικελίας κατά τον 5ο αι. π.Χ. H Νίκη του Παιωνίου, φιλοτεχνημένη το 420 π.Χ., ενέπνευσε το εικονογραφικό πρότυπο της Νίκης μέχρι ακόμη και τη νεοκλασική τέχνη του 19ου αιώνα. Τέλος, η Παλαίστρα της Ολυμπίας αποτελεί αναμφισβήτητα το αρχιτεκτονικό πρότυπο στο έργο του Βιτρούβιου De Architectura.

Η Ολυμπία αποτελεί ένα εξαιρετικό δείγμα πανελλήνιου ιερού με πολλαπλές λειτουργίες: θρησκευτική, πολιτική και κοινωνική. Μέσα στον περίβολο της Άλτεως, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στους θεούς, δίπλα στους ναούς του Διός και της Ήρας, υπάρχουν πολύ αρχαιότερα ιερά, όπως το Πελόπιον και σειρά θησαυρών προς τα βόρεια, στους πρόποδες του Κρονίου λόφου. Ακόμα, υπάρχουν τα οικοδομήματα που χρησιμοποιούνταν από τους ιερείς (Θεηκολεών), τη διοίκηση (Βουλευτήριον), όπως επίσης και χρηστικά κτήρια (Πρυτανείον), για διαμονή (Λεωνίδαιον και ρωμαϊκός ξενώνας), κατοικίες για τους ξεχωριστούς καλεσμένους (έπαυλη Νέρωνος) και όλες οι αθλητικές εγκαταστάσεις για την προετοιμασία και τον εορτασμό των Ολυμπιακών Αγώνων: το Στάδιο και ο Ιππόδρομος στα ανατολικά, τα Λουτρά, η Παλαίστρα και το Γυμνάσιο στα νότια και δυτικά.

Η Ολυμπία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με ένα θεσμό παγκόσμιας σημασίας, τους Ολυμπιακούς Αγώνες, ο οποίος εγκαινιάστηκε το 776 π.Χ. Η Ολυμπιάδα, το χρονικό διάστημα των τεσσάρων ετών ανάμεσα σε δύο διαδοχικούς εορτασμούς των Αγώνων, πήρε τη μορφή συστήματος χρονολόγησης στην αρχαία Ελλάδα. Εκμεταλλευόμενοι την τρίμηνη εκεχειρία, που επικρατούσε κατά τη διάρκεια των αγώνων, αθλητές από όλες τις ελληνικές πόλεις της Μεσογείου συγκεντρώνονταν στην Ολυμπία για να διαγωνιστούν στα αθλήματα και αυτό υποδεικνύει το ιδεώδες του λαού, που αγωνιζόταν για ένα κλαδί ελιάς.

Επάνω στον φυσικά οχυρό και στρατηγικής σημασίας λόφο του βυζαντινού Μυζηθρά, βόρεια του Ταϋγέτου, ιδρύθηκε στα 1249, από τον φράγκο πρίγκιπα Γουλιέλμο Β΄ Βιλλεαρδουίνο, το κάστρο του Μυστρά. Μετά την ήττα των Φράγκων (1259), το κάστρο παραδόθηκε στους Βυζαντινούς (1262). Το Δεσποτάτο του Μορέος ή του Μυστρά συστάθηκε από τον αυτοκράτορα Ιωάννη ΣΤ΄ Καντακουζηνό τον 14ο αιώνα.  Από τότε άρχισε η περίοδος ακμής του χώρου, που εξελίχθηκε σε σημαντικότατο πολιτικό, καλλιτεχνικό και πνευματικό κέντρο της τελευταίας βυζαντινής περιόδου. 

Ο χώρος αποτελείται από το μεσαιωνικό κάστρο και τον οχυρωμένο οικισμό, που κλείνει μέσα από τα τείχη του μονές, εκκλησίες, παρεκκλήσια, οικίες και παλάτια, σε μια συνεχόμενη πορεία από τα μέσα του 13ου αιώνα έως και το 1953. Τα παλάτια του Μυστρά είναι ένα εντυπωσιακό εκτεταμένο συγκρότημα με χώρους πολλών χρήσεων, μια τεράστια αίθουσα του θρόνου και με εξώστες που βλέπουν προς την πλατεία και προς την πεδιάδα. Τα κοσμικά κτήρια, που σώζονται σε καλή κατάσταση και μαρτυρούν τον χαρακτήρα της πόλης ως ισχυρού διοικητικού κέντρου και την άμεση σχέση των τελευταίων Δεσποτών με τη Δύση, έχουν πολύ μεγάλη σημασία για τη μελέτη της μεσαιωνικής κοσμικής αρχιτεκτονικής. 

Στο Μυστρά σώζονται αρκετοί ναοί, εξέχοντα δείγματα της υστεροβυζαντινής ναοδομίας: στην Πάνω Χώρα η Αγία Σοφία-η βυζαντινή Μονή του Ζωοδότου Χριστού και εκκλησία των παλατιών (μέσα 14ου αι.), στην Κάτω Χώρα η Μητρόπολη (Άγιος Δημήτριος, δ΄ τέταρτο 13ου αι.), οι Άγιοι Θεόδωροι (τέλη 13ου αι.) και η Οδηγήτρια (αρχές 14ου αι.), που αποτελούσαν τη Μονή Βροντοχίου, η Περίβλεπτος (γ΄ τέταρτο 14ου αι.), η Ευαγγελίστρια (τέλη 14ου-αρχές 15ου αι.) και η Μονή της Παντάνασσας (π. 1428), στην οποία συνεχίζει μέχρι τις μέρες μας την παρουσία της οργανωμένη γυναικεία μοναστική κοινότητα. Οι περισσότερες εκκλησίες ανήκουν στον πρωτότυπο, τοπικού χαρακτήρα, ''μεικτό'' αρχιτεκτονικό τύπο, στον οποίο συνδυάζεται ο τύπος της βασιλικής στο ισόγειο και του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με πέντε τρούλους ναού στο ''υπερώο''. Τις εκκλησίες κοσμούν τοιχογραφίες σπουδαίας τέχνης των Παλαιολόγειων χρόνων, άμεσα συνδεδεμένες με την πρωτεύουσα Κωνσταντινούπολη, τοιχογραφίες του 17ου-18ου αιώνα, καθώς και ενδιαφέρων, συχνά με δυτικές επιρροές, γλυπτός διάκοσμος.

Ο αρχαιολογικός χώρος του Μυστρά αποτελεί ένα από τα λίγα καλά διατηρημένα βυζαντινά οικιστικά σύνολα για τη μελέτη και την κατανόηση της βυζαντινής αρχιτεκτονικής-κοσμικής και εκκλησιαστικής- και τέχνης. Στον τόπο αυτό, που αποτέλεσε κέντρο σπουδαίο σε ολόκληρη την υστεροβυζαντινή περίοδο, έζησαν σημαντικές προσωπικότητες του Μεσαίωνα, όπως ο Πλήθων Γεμιστός και ο Βησσαρίων, που έπαιξαν ρόλο καταλυτικό στην ανανέωση των ελληνικών σπουδών στη Δύση και στην εμβάθυνση σε αυτές, συμβάλλοντας έτσι ιδιαίτερα στη ραγδαία ανάπτυξη των επιστημών, της φιλοσοφίας και της τέχνης στην Ευρώπη λίγο πριν από την πτώση της Αυτοκρατορίας το 1453.

Το νησί της Δήλου είναι μία από τις πρώτες αιγαιακές θέσεις που προσέλκυσαν το ενδιαφέρον των αρχαιολόγων, Από το 1455, ο Κυριακός της Αγκώνος, ένας από τους πατέρες της αρχαιολογίας, επισκέφθηκε τα ερείπια όπου σχεδίασε και περιέγραψε το κολοσσικό άγαλμα του Απόλλωνος των Ναξίων. Το 17ο αιώνα οι Βενετοί μετέφεραν στο Ναύσταθμο της Βενετίας το ένα από τα αρχαϊκά λιοντάρια από μάρμαρο της Νάξου, ενώ άλλες αρχαιότητες έπαιρναν το δρόμο τους για τη Ρώμη και την Αγγλία.

Η επιρροή που άσκησε η Δήλος στην εξέλιξη της αρχιτεκτονικής και στις μνημειακές τέχνες, υπήρξε σημαντική κατά την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα. Επρόκειτο για ένα πανελλήνιο ιερό, πλούσιο σε έργα τέχνης.

Το νησί της Δήλου αποτελεί μοναδική μαρτυρία των πολιτισμών του Αιγαίου από την 3η ήδη χιλιετία π.Χ. έως την παλαιοχριστιανική εποχή, κατά την οποία αποτέλεσε την έδρα του επισκόπου των Κυκλάδων, στην οποία υπάγονταν τα νησιά της Μυκόνου, Σύρου, Σερίφου, Κύθνου και Κέας. Από γραπτές πηγές πληροφορούμαστε ότι η Δήλος ήταν ένα από τα σημαντικότερα πανελλήνια ιερά. Η εορτή των Δηλίων εορταζόταν κάθε τέσσερα χρόνια με αθλητικούς, ιππικούς και μουσικούς αγώνες, παραστάσεις δράματος, γεύματα και αποτελούσε, μετά τους Ολυμπιακούς και τους Πυθικούς Αγώνες, σημείο αναφοράς για ολόκληρο τον αρχαίο ελληνικό κόσμο.

Η Δήλος υπήρξε ένα από τα πιο κοσμοπολίτικα λιμάνια της Μεσογείου, ιδιαιτέρα κατά το 2ο και 1ο αι. π.Χ., όταν ο πληθυσμός έφτανε τους 25.000 κατοίκους, Το Ιερό, τα εμπορικά καταστήματα, τα μεγάλα οικοδομικά τετράγωνα, τα δημόσια κτήρια, η πληθώρα ιερών αφιερωμένων σε ξένες θρησκείες (ιερά της Ίσιδος, του Σαράπιδος, του Άνουβι και των Συριακών θεοτήτων Αδάδ και Ατάργατης) προσφέρουν ένα μνημειώδες σύνολο αρχιτεκτονημάτων, το οποίο εκτείνεται σε μία ευρεία περίοδο από τον 7ο αι. π.Χ., τη δεύτερη Δηλιακή Συμμαχία (166 π.Χ.), μέχρι και τις αναταραχές του 1ου αι. π.Χ.

Η Δήλος συνδέεται με έναν από τους ωραιότερους μύθους της ελληνικής αρχαιότητας, αυτόν της Λητούς, που στην προσπάθειά της να ξεφύγει από την οργή της Ήρας αφότου έμεινε έγκυος από τον Δία, κατέφυγε στη Δήλο, όπου γέννησε τον Απόλλωνα και την Άρτεμι. Ο Κύνθος, το όρος του Διός, και η Ιερή Λίμνη κοντά στην οποία η Λητώ υπέφερε 9 ημέρες και 9 νύχτες πριν γεννήσει τους θεούς, παρέμειναν σημεία της ιερής γεωγραφίας του νησιού, τα οποία καθιερώθηκαν με την ίδρυση του Ιερού του Απόλλωνος από τον 6ο αι. π.Χ. έως τον 1ο αι. π.Χ.

Η Μονή Δαφνίου βρίσκεται στις παρυφές του άλσους Χαϊδαρίου, στα αριστερά της Ιεράς Οδού, που οδηγούσε στην αρχαιότητα από την Αθήνα στην Ελευσίνα, πιθανώς στη θέση του αρχαίου ιερού του Δαφναίου ή Δαφνίου Απόλλωνα.

Το μοναστήρι περικλείεται από τετράγωνο οχυρό περίβολο, με πύργους, επάλξεις, και δύο πύλες εισόδου. Στο εσωτερικό του περιβόλου δεσπόζει το Καθολικό, αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Στα βόρεια του Καθολικού σώζονται λείψανα της Τράπεζας, ενώ στα νότια τετράγωνος αύλειος χώρος με τοξοστοιχίες, πτέρυγες κελιών και βοηθητικά κτίσματα.

Το Καθολικό της Μονής Δαφνίου, τόσο ως προς την αρχιτεκτονική του, όσο και ως προς τον εξαιρετικής αρχαιολογικής και καλλιτεχνικής αξίας ψηφιδωτό του διάκοσμο απηχεί τάσεις της τέχνης της Κωνσταντινούπολης, και μαζί με τα καθολικά της Μονής του Οσίου Λουκά και της Νέας Μονής Χίου, αποτέλεσε το πρότυπο για μια σειρά σημαντικών μνημείων του 11ου αιώνα. 

Η Μονή του Οσίου Λουκά βρίσκεται στη δυτική πλευρά του Ελικώνα, κάτω από την αρχαία ακρόπολη του Στειρίου. Η μοναστική δραστηριότητα στην περιοχή ξεκινάει από τον ίδιο τον όσιο Λουκά. Η σχέση του οσίου με το λαό και τοπικούς αξιωματούχους και η φήμη που απέκτησε μετά το θάνατό του, μετέτρεψαν την περιοχή που ασκήτευσε τα τελευταία χρόνια της ζωής του σε σημαντικό προσκύνημα.

Το συγκρότημα αποτελείται από το σύμπλεγμα δύο εκκλησιών, τη μονή της Παναγίας και το Καθολικό, που πλαισιώνονται από κελιά και βοηθητικά κτίσματα. Ο παλαιότερος ναός αφιερωμένος στην Παναγία χρονολογείται στο δεύτερο μισό τού 10ου αι. Το καθολικό που κτίσθηκε στις πρώτες δεκαετίες του 11ου αι. για να στεγάσει το λείψανο του Οσίου είναι μεγαλύτερο στις διαστάσεις με υπόγεια κρύπτη. Τα ψηφιδωτά που διακοσμούν τους τοίχους του καθολικού αποτελούν κορυφαία αριστουργήματα της βυζαντινής τέχνης.

Το Καθολικό της Μονής του Οσίου Λουκά, τόσο ως προς την αρχιτεκτονική του, όσο και ως προς τον ψηφιδωτό του διάκοσμο απηχεί τάσεις της τέχνης της Κωνσταντινούπολης, και μαζί με τα καθολικά της Νέας Μονής Χίου και της Μονής Δαφνίου, αποτέλεσε το πρότυπο για μια σειρά σημαντικών μνημείων του 11ου αιώνα. 

Το μοναστηριακό συγκρότημα της Νέας Μονής Χίου, οικοδομήθηκε στα μέσα του 11ου αι. με αυτοκρατορική χορηγία των θυγατέρων του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Η΄, Ζωής και Θεοδώρας, και του τρίτου συζύγου της Ζωής, αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Θ΄ του Μονομάχου. Σύμφωνα με την παράδοση, το Καθολικό της Μονής κτίσθηκε στη θέση που είχε βρεθεί θαυματουργή εικόνα της Παναγίας από τρεις Χιώτες ασκητές. Αυτοί προφήτευσαν ότι ο εξόριστος τότε στη Λέσβο Κωνσταντίνος Θ΄ ο Μονομάχος θα ανερχόταν στον αυτοκρατορικό θρόνο της Κωνσταντινούπολης. ‘Όταν η προφητεία τους επαληθεύτηκε, ο Μονομάχος προσέφερε γενναία χορηγία για την ανέγερση και τη διακόσμηση του Καθολικού. 

Το μοναστηριακό συγκρότημα ακολουθεί την τυπική διάταξη των μονών των βυζαντινών χρόνων: περιβάλλεται από υψηλό περίβολο, ο οποίος ενισχύεται από πύργο στη βορειοδυτική γωνία, Το Καθολικό υψώνεται στο μέσον, ενώ σε μικρή απόσταση από αυτό βρίσκεται η Τράπεζα, η δεξαμενή νερού (κινστέρνα), οι πτέρυγες με τα κελιά και τα λοιπά κτήρια. Από το αρχικό συγκρότημα του 11ου αιώνα, διατηρούνται σήμερα το Καθολικό, η κινστέρνα, ο πύργος, η αψίδα της Τράπεζας και ο κοιμητηριακός ναός του Αγίου Λουκά, που βρίσκεται εκτός του περιβόλου.

Το Καθολικό της Μονής ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του νησιωτικού οκταγωνικού ναού και αποτελεί κορυφαίο δείγμα της μεσοβυζαντινής ναοδομίας. Διασώζει εξαιρετικής τέχνης ψηφιδωτό διάκοσμο, ενώ στους τοίχους του διατηρούνται σπαράγματα της πολυτελούς, πολύχρωμης ορθομαρμάρωσης. Το Καθολικό της Μονής, τόσο ως προς την αρχιτεκτονική του, όσο και ως προς τον ψηφιδωτό του διάκοσμο απηχεί τάσεις της τέχνης της Κωνσταντινούπολης κατά το τέλος της περιόδου της Μακεδονικής δυναστείας, και μαζί με τα καθολικά της Μονής Οσίου Λουκά και της Μονής Δαφνίου, αποτέλεσε το πρότυπο για μια σειρά σημαντικών μνημείων του 11ου αιώνα. 

Ήδη από το α’ μισό του 6ου αι. π.Χ. η Σάμος ήταν ένα από τα σημαντικότερα καλλιτεχνικά κέντρα του ελληνικού κόσμου. Είναι χαρακτηριστικό ότι η επινόηση των κοίλων χάλκινων αγαλμάτων αποδίδεται στους Ροίκο και Θεόδωρο από τη Σάμο, ενώ στον αρχαιολογικό χώρο του Ηραίου έχουν αποκαλυφθεί τμήματα από δύο κολοσσικούς κούρους ύψους 5 μ. Επίσης, ένας από τους διασημότερους γλύπτες της εποχής, ο Γενέλεως, είναι ο δημιουργός του περίφημου «Συντάγματος», γλυπτού συμπλέγματος που αποκαλύφθηκε στις ανασκαφές. Τα εκπληκτικής ομορφιάς γλυπτά που κοσμούσαν, τόσο το Ιερό όσο και την αρχαία πόλη καθιέρωσαν τη Σάμο ως ένα από τα μεγάλα κέντρα γλυπτικής του ιωνικού κόσμου. Αξίζουν επίσης να σημειωθούν και τα τοπικά εργαστήρια κεραμικής και χαλκουργίας.

Η Σάμος, χάρη στη γεωγραφική της θέση στο ανατολικό Αιγαίο, έχοντας συνεχή επικοινωνία με τις ακτές της Μικράς Ασίας, υπήρξε ένα από τα αξιολογότερα κέντρα πολιτικής και πολιτιστικής ανάπτυξης, από τους προϊστορικούς χρόνους έως και το Μεσαίωνα. Το Ηραίο της Σάμου, μαζί με το Ηραίο του Άργους, υπήρξε ο πιο φημισμένος τόπος λατρείας της Ήρας στον ελλαδικό χώρο και χαρακτηρίστηκε από τον Ηρόδοτο ως ο μεγαλύτερος ναός του κόσμου. Την εποχή της ακμής του μάλιστα, στα μέσα του 6ου αι. π.Χ., ξεπέρασε με τα οικοδομήματα και τα αναθήματά του όλα τα άλλα ελληνικά ιερά.

Η Σάμος είναι άμεσα συνδεδεμένα με πολλές ιστορικές μορφές: ο φιλόσοφος και μαθηματικός Πυθαγόρας γεννήθηκε στη Σάμο, όπως και ο Αρίσταρχος που πρώτος τον 4ο αι. π.Χ. υποστήριξε τη θεωρία του πλανητικού συστήματος. Πολλοί σημαντικοί αρχαίοι συγγραφείς αναφέρθηκαν στη Σάμο, όπως ο Πλούταρχος και ο Στράβων, ενώ ο Παυσανίας αναφέρει ότι σύμφωνα με μια τοπική παράδοση, η Ήρα γεννήθηκε στην όχθη του ποταμού Ίμβρασου κάτω από ένα δέντρο στη θέση όπου αργότερα ιδρύθηκε το Ιερό.

Στη Βεργίνα έχουν αποκαλυφθεί κάποια από τα πιο σημαντικά πρωτότυπα έργα της ελληνικής τέχνης των ύστερων κλασικών χρόνων, τα οποία αποτελούν αδιάψευστη μαρτυρία του επιπέδου στο οποίο είχε φτάσει η μικροτεχνία (χρυσελεφάντινες κλίνες), η χρυσοχοΐα και η αργυροχοΐα της εποχής.

Το σύνολο των εξαιρετικών τοιχογραφιών που κοσμούν τους μοναδικούς τάφους των Αιγών, αποτελούν δείγμα της αρχαίας ελληνικής ζωγραφικής, μιας υψηλής μορφής τέχνης, η οποία έως πρόσφατα μας ήταν γνωστή μόνο μέσα από ρωμαϊκά αντίγραφα (Πομπηία).

Οι Αιγές αποτελούν το αρχαιότερο και σημαντικότερο αστικό κέντρο της Βόρειας Ελλάδας και προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες για τον πολιτισμό, την ιστορία και την κοινωνία των αρχαίων Μακεδόνων, των ανθρώπων, που με την καθοδήγηση του Μεγάλου Αλεξάνδρου διέδωσαν τον ελληνικό πολιτισμό έως την άκρη της γης. Κάποια από τα μνημεία συνδέονται άμεσα με τις ιστορικές προσωπικότητες του Φιλίππου ΙΙ και του Αλεξάνδρου, που άλλαξαν την ιστορία της ανθρωπότητας.

Τα δύο σημαντικότερα κέντρα του Μυκηναϊκού πολιτισμού δεσπόζουν στην Ανατολική Μεσόγειο από το 15ο έως το 12ο π.Χ. και έπαιξαν ένα ζωτικό ρόλο στην εξέλιξη του πολιτισμού της κλασικής Ελλάδας. Οι δύο Ακροπόλεις είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τα Ομηρικά έπη, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, που επηρέασαν την ευρωπαϊκή τέχνη και λογοτεχνία για περισσότερο από τρεις χιλιετίες. 

Η μυκηναϊκή αρχιτεκτονική, όπως αυτή αντιπροσωπεύεται στις Ακροπόλεις των Μυκηνών και της Τίρυνθας, αποτελεί ένα αριστούργημα της ανθρώπινης ιδιοφυΐας. Το αρχιτεκτονικό σύνολο των «κυκλώπειων» οχυρώσεων και του ανακτορικού συγκροτήματος και των δύο ακροπόλεων, το μνημειώδες αρχιτεκτονικό γλυπτό της Πύλης των Λεόντων, οι θολωτοί τάφοι, με εξαιρετικό παράδειγμα το λεγόμενο «Θησαυρό του Ατρέως», ο Ταφικός Περίβολος Α και η Υπόγεια Δεξαμενή στις Μυκήνες αλλά και οι κτιστές προσβάσεις στις υπόγειες πηγές (Σύριγγες) και οι διάδρομοι που έχουν οικοδομηθεί με τον εκφορικό τρόπο (Γαλαρίες) στην Τίρυνθα συνιστούν τις σημαντικότερες μορφές της μνημειώδους ανακτορικής αρχιτεκτονικής.

Το μυκηναϊκό ανακτορικό σύστημα διακυβέρνησης με τη συγκεντρωτική δομή του λειτούργησε για πέντε περίπου αιώνες. Στην περίοδο της ακμής του, στο 13ο αι. π.Χ., ο Μυκηναϊκός πολιτισμός πέτυχε μια πολιτισμική ομοιομορφία, γνωστή ως «Μυκηναϊκή Κοινή», όταν και καλλιεργήθηκε η κοινή θρησκεία και γλώσσα.

Το συγκεντρωτικό σύστημα διοίκησης, που ανέπτυξαν οι ηγεμόνες των ανακτόρων, με τον κεντρικό έλεγχο που ασκούσε στην αγροτική και κτηνοτροφική παραγωγή καθώς και στις εμπορικές συναλλαγές αλλά και το όλο πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο λειτούργησε ο Μυκηναϊκός πολιτισμός αποτελεί μια μοναδική μαρτυρία για ένα πρώιμο στάδιο του ελληνικού πολιτισμού.

Η μνημειακή αρχιτεκτονική των μυκηναϊκών Ακροπόλεων των Μυκηνών και της Τίρυνθας, που απαιτούσε υψηλή τεχνογνωσία και οργάνωση, το πυκνό οδικό δίκτυο και τα σπουδαία τεχνικά έργα (γέφυρες και φράγματα) αποτελούν ένα μοναδικό παράδειγμα αρχιτεκτονικής έκφρασης.

Ο Μυκηναϊκός πολιτισμός αποτελεί μια μοναδική στιγμή στην ιστορία της ανθρωπότητας. Το συγκεντρωτικό σύστημα διοίκησης, η μνημειώδης αρχιτεκτονική, τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα αλλά και τα πρώτα δείγματα της ελληνικής γλώσσας που διέσωσαν οι πινακίδες της Γραμμικής Β γραφής ενέπνευσαν το μεγάλο ποιητή Όμηρο που περιέγραψε στα έπη του και ιδιαίτερα στην Οδύσσεια αυτόν τον κόσμο. Μέσα από τα Ομηρικά έπη το πνεύμα του Μυκηναϊκού πολιτισμού διασώθηκε μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα και οδήγησε τον Schliemann στην αναζήτηση και αποκάλυψη των σημαντικότερων κέντρων του. Μέχρι σήμερα χιλιάδες επισκέπτες επηρεασμένοι από τη γραπτή παράδοση αναζητούν στους αρχαιολογικούς χώρους των Μυκηνών και της Τίρυνθας τα ίχνη των ενδόξων βασιλείων του Αγαμέμνονα και του Προίτου. Οι δύο αυτές Ακροπόλεις έχουν για τους λόγους αυτούς εξαιρετική παγκόσμια σημασία. 

Η Πάτμος, το μικρό νησί των Δωδεκανήσων, κατοικείται από την αρχαιότητα. Το 95 μ.Χ., κατά τη διάρκεια των διωγμών του Δομιτιανού, έφθασε στο νησί εξόριστος ο απόστολος Ιωάννης και εκεί συνέγραψε την Αποκάλυψη, ένα από τα σημαντικότερα θεολογικά κείμενα.

Η Μονή ιδρύθηκε το 1088, από τον όσιο Χριστόδουλο, ο οποίος με χρυσόβουλο του Αλεξίου Α΄ Κομνηνού έλαβε το νησί της Πάτμου και τα γύρω νησιά. Κτισμένη σε μια φυσικά οχυρή θέση, που δεσπόζει στον οικισμό και στο νησί, πιθανώς σε χώρο που προϋπήρχε αρχαίος ναός, ίσως της Αρτέμιδος, και παλαιοχριστιανική βασιλική, η Μονή της Πάτμου υπήρξε καταφύγιο των κατοίκων κατά τη διάρκεια επιδρομών. Περιβάλλεται από οχυρωματικό περίβολο πολυγωνικής κάτοψης, με πανύψηλα τείχη που επιστέφονται από επάλξεις και ενισχύονται με πύργους και με προμαχώνες. 

Το Καθολικό της Μονής είναι ένας απλός τετρακιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο ναός, με νάρθηκα και εξωνάρθηκα. Προσθήκες, επεμβάσεις και τροποποιήσεις πραγματοποιούνταν κατά διαστήματα στον κεντρικό πυρήνα έως ότου λάβει το μοναστήρι την τελική του μορφή, σύμφωνα με τις επιταγές των οικοδομικών προγραμμάτων κάθε εποχής. Από τη βυζαντινή περίοδο διατηρούνται το καθολικό, η τράπεζα, η εστία και τα κελιά. Στη μονή υπάρχουν επίσης παρεκκλήσια των μεταβυζαντινών χρόνων.

Η Μονή της Αποκάλυψης βρίσκεται βόρεια του οικισμού της Χώρας και λίγο χαμηλότερα από τη Μονή του Αγίου Ιωάννου, κοντά στην Πατμιάδα Σχολή. Στο ανατολικό τμήμα της μονής βρίσκεται το σπήλαιο, όπου, κατά την παράδοση, ο ευαγγελιστής Ιωάννης υπαγόρευσε το βιβλίο της Αποκάλυψης και το ευαγγέλιό του στον μαθητή του Πρόχορο. 

Η Παλαιά Πόλη της Κέρκυρας με τις οχυρώσεις της, αποτελεί ένα διαχρονικό μνημειακό σύνολο, που δημιουργήθηκε σε ένα σταυροδρόμι συνάντησης διαφόρων πολιτισμών. Συγκαταλέγεται στις σημαντικότερες οχυρωμένες πόλεις της Μεσογείου και χαρακτηρίζεται για την ακεραιότητα και την αυθεντικότητά της, Η πολεοδομική οργάνωση, η πυκνή, πολυώροφη δόμηση, η μορφολογία των κτηρίων συγκροτούν ένα μνημειακό σύνολο με παγκόσμια αξία.

Στα πρωιμότερα κτήρια διαπιστώνονται, κυρίως, επιδράσεις της δυτικής αρχιτεκτονικής του 17ου και 18ου αιώνα, κυρίως της ενετικής. Στα κτήρια του 19ου αιώνα διαπιστώνονται επιδράσεις του κλασικισμού στην πιο πρώιμη φάση του και χαρακτηρίζονται από εκφραστική λιτότητα, νεοαναγεννησιακά στοιχεία και επιμέλεια κατασκευής, η οποία συνδέθηκε με την προηγμένη τεχνική που εφαρμόστηκε από τους Άγγλους. 

Οι οχυρώσεις της πόλης συγκαταλέγονται στα τελειότερα έργα της ενετικής οχυρωματικής αρχιτεκτονικής στην Ανατολική Μεσόγειο. Άντεξαν σε αλλεπάλληλες οθωμανικές πολιορκίες και, παρά τις επισκευές που υπέστησαν, διατήρησαν την αρχική τους μορφή. 

Ο Αρχαιολογικός Χώρος των Φιλίππων βρίσκεται στους πρόποδες μιας ακρόπολης στη βορειοανατολική Ελλάδα στην αρχαία διαδρομή που συνδέει την Ευρώπη με την Ασία, τη Εγνατία οδό. Η πόλη των Φιλίππων, που ιδρύθηκε εκ νέου από τον Φίλιππο Β΄ σε μια πρώην αποικία των Θασίων το 356 π.Χ., αναδιαμορφώθηκε από τους Ρωμαίους, μετά τη Μάχη των Φιλίππων, σε μια ρωμαϊκή αποικία (Colonia Augusta Julia Philippensis). Έτσι η πόλη μεγάλωσε και αναδείχθηκε σε οικονομικό, διοικητικό και καλλιτεχνικό κέντρο. Η ζωντανή ελληνιστική πόλη του Φιλίππου Β΄, από την οποία διακρίνονται τα τείχη και οι πύλες τους, το θέατρο και το ταφικό ηρώο, κοσμήθηκε με ρωμαϊκά δημόσια κτίρια, αγορά (forum) και ναούς. Αργότερα, μετά την έλευση του Αποστόλου Παύλου το 49/50 μ.Χ., η πόλη έγινε κέντρο χριστιανικής πίστης και προσκυνήματος. Η επικράτηση της νέας θρησκείας και η μεταφορά της πρωτεύουσας του ρωμαϊκού κράτους στην Κωνσταντινούπολη προσέδωσαν αίγλη στους Φιλίππους. Κατά τα παλαιοχριστιανικά χρόνια (4ος -6ος μ.Χ. αι.) ιδρύθηκαν, στη θέση των ρωμαϊκών κτηρίων, το συγκρότημα του ''Οκταγώνου'', με τον μητροπολιτικό ναό τον αφιερωμένο στον Απόστολο Παύλο, καθώς και τρεις μεγαλόπρεπες βασιλικές.

Οι Φίλιπποι είναι μια εξαιρετική μαρτυρία για την ενσωμάτωση περιοχών στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, όπως καταδεικνύεται από τη διαμόρφωση της πόλης ως αποικίας που μοιάζει με μια "μικρή Ρώμη". Τα λείψανα των εκκλησιών της πόλης των Φιλίππων αποτελούν εξαιρετική μαρτυρία για την πρώιμη ίδρυση και ανάπτυξη του Χριστιανισμού.

Τα μνημεία των Φιλίππων εκπροσωπούν διαφόρους αρχιτεκτονικούς τύπους και αντικατοπτρίζουν την ανάπτυξη της αρχιτεκτονικής κατά τη ρωμαϊκή και την παλαιοχριστιανική περίοδο. Η Αγορά (forum) ξεχωρίζει ως παράδειγμα ενός δημόσιου χώρου στις ανατολικές ρωμαϊκές επαρχίες. To ''Οκτάγωνο'', η Βασιλική A (τρίκλιτη βασιλική) και η Βασιλική B (βασιλική με τρούλο) ξεχωρίζουν ως τύποι παλαιοχριστιανικής αρχιτεκτονικής.

Η περιοχή του Ζαγορίου περιλαμβάνει ένα σύνολο οικισμών εξαιρετικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, που συνδέονται μεταξύ τους με ένα μοναδικό δίκτυο λιθόστρωτων μονοπατιών και γεφυριών, που διατηρούνται  σε πολύ καλή κατάσταση. Οι οικισμοί, που είναι συνήθως οργανωμένοι γύρω από μία κεντρική πλατεία, περιλαμβάνουν μεγάλα ή μικρότερα αρχοντικά σπίτια, εκκλησίες διακοσμημένες με μοναδικές τοιχογραφίες, σχολεία στα οποία φοίτησαν γενιές Ζαγορησίων.

Τα μικρά, πέτρινα, παραδοσιακά χωριά, γνωστά ως Ζαγοροχώρια, αποτελούν ένα εξαιρετικό δείγμα επιβίωσης και αλληλεπίδρασης της βυζαντινής και οθωμανικής αρχιτεκτονικής. Ένα δίκτυο από πέτρινα τοξωτά γεφύρια, πέτρινα λιθόστρωτα μονοπάτια και πέτρινες σκάλες που συνδέουν τα χωριά αποτελούσε ένα σύστημα που χρησίμευε ως πολιτική και κοινωνική μονάδα που συνέδεε τις κοινότητες.

Οι οικισμοί του Ζαγορίου απέκτησαν τη σημερινή τους ιδιαίτερη αρχιτεκτονική  μορφή στη διάρκεια του 18ου και 19ου αιώνα.Αυτή η ιστορική περίοδος ακμής των χωριών του Ζαγορίου, ήταν αποτέλεσμα της κινητικότητας των Ζαγορησίων, που άσκησαν το εμπόριο στα Βαλκάνια και στην Ευρώπη και απέκτησαν την οικονομική δύναμη, που τους επέτρεψε να επενδύσουν στον τόπο τους. Όλα αυτά μέσα σε ένα εντυπωσιακό φυσικό περιβάλλον, σχεδόν ανέγγιχτο από το χρόνο, με δάση, πλούσια βιοποικιλότητα, ποτάμια, λίμνες και εντυπωσιακούς γεωμορφολογικούς σχηματισμούς που συναποτελούν το ιδιαίτερο πολιτιστικό τοπίο του Ζαγορίου.

Η ιδιαίτερη φυσιογνωμία της περιοχής του Ζαγορίου, ως αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης ανθρώπου και φύσης, είναι το πρώτο πολιτιστικό τοπίο της Ελλάδας που εγγράφεται στον κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς.