Waadhoeke op de kaart

H1: Algemene informatie Waadhoeke en deelgebieden

H2: Kaarten uit 1850

H3: Kaarten uit 1950

H4: Kaarten uit 2000

Conclusie

Bibliografie

In de verschillende hoofdstukken wordt per deelgebied (Het Bildt, Menaldumadeel, Franekeradeel en Barradeel) beschreven hoe de kaart er in 1850, 1950 of 2000 er uitzag en wat er veranderd is door de jaren heen. 

Aan de hand van de kaart van Eekhoff uit 1850 en kaarten uit 1950 en 2000 van ArcGIS is er een beeld gegeven over de veranderingen van het landschap van de gemeente Waadhoeke. Dit is gedaan door de Waadhoeke in 4 voormalige gemeenten op te splitsen: Het Bildt, Menaldumadeel, Franekeradeel en Barradeel. Hierbij is gekeken naar de ontwikkelingen over 100 jaar in het specifieke gebied en wat dat voor invloed heeft gehad op het landschap, vooral door te kijken naar wat er zichtbaar en niet meer zichtbaar is op de kaarten. Uiteindelijk kan uit deze analyse de volgende conclusie getrokken worden.

Tot 1850 hadden vooral natuurlijke processen invloed op het landschap. De zeespiegelstijging zorgde er voor dat mensen op terpen gingen wonen om droge voeten te houden. Later werden er dijken gebouwd om het binnenland te beschermen. In het gebied zijn dan ook vele molens en zijlen (sluizen) te vinden die het overtollige water uit de polders af kon voeren. Dat het gebied vele terpen en dijken bevat, is goed te zien in de plaatsnamen die eindigen op -terp of –(bier)um (wat bedijking inhoudt): Slappeterp, Wijnaldum, Pietersbierum en Oosterbierum.

Daarnaast zijn er stinzen en staten te vinden in het gebied, die in de middeleeuwen bewoond werden door de adellijke heren.

Vanaf 1850 tot 1950 is de komst van het spoorwegennet duidelijk zichtbaar. Er zijn meer stations gekomen en er zijn grote spoorlijnen aangelegd. Daarnaast is de komst van baksteen- en zuivelfabrieken opmerkelijk in het gebied. Sommige dijken zijn niet meer zichtbaar op de kaart van 1950 en op sommige dijken zijn wegen aangelegd. Sommige staten zijn afgebroken, maar de meeste zijn nog zichtbaar op de kaart. Daarnaast zijn de commerciële terpafgravingen zichtbaar: terpen als de Ludumerterp en de Monneketerp zijn niet meer zichtbaar op de kaart van 1950. Ten slotte is, met name in Sexbierum, (glas)tuinbouw ontstaan.

Na 1950 speelt vooral de ruilverkaveling een grote rol op het landschap. Waar de Waadhoeke voorheen nog bestond uit onregelmatige blokverkaveling, heeft de ruilverkaveling er voor gezorgd dat kavels rechter zijn geworden en beter op elkaar aansloten. Daarnaast zorgde dit proces van ruilen van kavels er voor dat er meer bomen zijn aangeplant.

De groei van de bevolking in het gebied zorgde er voor dat dorpen zijn uitgebreid en dat er nieuwe woonwijken zijn ontstaan. Vooral dorpen als Sexbierum en Marssum en de stad Franeker is vanaf 1950 flink gegroeid. Dit leidde tevens tot de aanleg van grotere wegen, zoals de N31, N359 en N383 en tot de komst van industrieterreinen (bijvoorbeeld bij Franeker). Ten slotte zorgde de bevolkingsgroei er ook voor dat men op zoek ging naar duurzame alternatieven voor het opwekken van energie: windmolenparken zijn gebouwd en boeren hebben één of meerdere windmolens in hun land staan.

Bronnen uit kaarten

Algemene informatie. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van kerkmarsum.nl: https://www.kerkmarsum.nl/algemeen

Bitgummole, J.H. van Aismawei 11 - Gereformeerde Kerk. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van reliwiki.nl: https://reliwiki.nl/index.php/Beetgumermolen,_J.H._van_Aismawei_11_-_Gereformeerde_Kerk

Boer, Oude Weg 1 - Mariakerk. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van reliwiki.nl: https://reliwiki.nl/index.php/Boer,_Oude_Weg_1_-_Mariakerk

Catalogus Dijkenlandschap Fryslân - deel 1. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van arcgis.com: https://www.arcgis.com/apps/MapJournal/index.html?appid=79015ab92f474703b5e406968e6ca1de#

De Groate Kerk. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van aldefrysketsjerken.nl: https://aldefrysketsjerken.nl/index.php?saftid=saft%7C325c2532-e240-4fa3-8beb-4bba0a5d2aeb

Dongjum (Donatuskerk). (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van pkn.ried-skingen.nl: https://pkn.ried-skingen.nl/dongjum-donatuskerk/

Dronrijp, Tsjerkebuorren 1 - Salviuskerk. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van reliwiki.nl: https://reliwiki.nl/index.php/Dronrijp,_Tsjerkebuorren_1_-_Salviuskerk

Firdgum, Camstrawei 7 - Kerktoren van Firdgum. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van reliwiki.nl: https://reliwiki.nl/index.php/Firdgum,_Camstrawei_7_-_Kerktoren_van_Firdgum

Franeker, Breedeplaats 2 - Martinikerk. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van reliwiki.nl: https://reliwiki.nl/index.php/Franeker,_Breedeplaats_2_-_Martinikerk

Franeker, Godsacker 13 - Franciscus (1865 - 1960). (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van reliwiki.nl: https://reliwiki.nl/index.php/Franeker,_Godsacker_13_-_Franciscus_(1865_-_1960)

Geschiedenis. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van engelum.com: https://www.engelum.com/engelum-m/geschiedenis

Herbaijum, Kerkstraat 2 - Hervormde Kerk. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van reliwiki.nl: https://reliwiki.nl/index.php/Herbaijum,_Kerkstraat_2_-_Hervormde_Kerk

Historie van de kerk. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van protestantsegemeentemenaldum.nl: http://protestantsegemeentemenaldum.nl/historie

Kerk. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van hilaard.nl: https://www.hilaard.nl/voorzieningen/kerk

Kerk in Achlum. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van pknachlumhitzum.nl: https://www.pknachlumhitzum.nl/over-ons-1/kerk-in-achlum

Kleijne, O. (sd). De tram in Noord-Friesland (1880-1967). Opgeroepen op maart 13, 2021, van nvbs.com: https://www.nvbs.com/wisselexpositie/de-tram-in-noord-friesland-1880-1967/

KoepelKerk (voorheen Hervormde Kerk). (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van berlikum.com: https://www.berlikum.com/recreatie-cultuur/koepelkerk-(voorheen-hervormde-kerk)/

Mariakerk. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van aldefrysketsjerken.nl: https://aldefrysketsjerken.nl/index.php?saftid=saft%7C0adafb86-30f5-40dc-8ac6-019d3337c865

Midlum, Kerkstraat 1 - Nicolaaskerk. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van reliwiki.nl: http://reliwiki.nl/index.php/Midlum,_Kerkstraat_1_-_Nicolaaskerk

Minnertsga, Meinardswei 3 - Meinardskerk. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van reliwiki.nl: https://reliwiki.nl/index.php/Minnertsga,_Meinardswei_3_-_Meinardskerk

Nicolaaskerk. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van aldefrysketsjerken.nl: https://aldefrysketsjerken.nl/index.php?saftid=saft%7Cce5e97ef-1c6c-4ed9-822e-8f93fddf2d32

Oosterbierum, Haerdawei 1 - Sint Joriskerk. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van reliwiki.nl: https://reliwiki.nl/index.php/Oosterbierum,_Haerdawei_1_-_Sint_Joriskerk

Overzicht van de spoorlijn Harlingen- Leeuwarden- Groningen- Nieuweschans. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van stationsweb.nl: http://www.stationsweb.nl/lijnlijst.asp?lijn=60

Peins, Dorpsstraat 2 - Sint Gertrudiskerk. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van reliwiki.nl: https://reliwiki.nl/index.php/Peins,_Dorpsstraat_2_-_Sint_Gertrudiskerk

Pietersbierum, Tsjerkhofspaed 1 - Petruskerk (1845 - 1989). (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van reliwiki.nl: http://www.reliwiki.nl/index.php/Pietersbierum,_Tsjerkhofspaed_1_-_Petruskerk_(1845_-_1989)

Ried (Walburgakerk). (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van pkn.ried-skingen.nl: https://pkn.ried-skingen.nl/ried-walburgakerk/

Sexbierum, Tsjerkepaed 1 - Sixtuskerk. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van reliwiki.nl: https://www.reliwiki.nl/index.php/Sexbierum,_Tsjerkepaed_1_-_Sixtuskerk

Sint Jan, Deinum. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van terpoarte.nl: https://www.terpoarte.nl/kerk-deinum/

Sint Margaretakerk. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van aldefrysketsjerken.nl: https://aldefrysketsjerken.nl/index.php?saftid=saft%7Cdb35cccf-b562-4385-9964-ab87389b8313

Sint-Martinuskerk. Hervormde kerk en toren in Bitgum. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van rijksmonumenten.nl: https://rijksmonumenten.nl/monument/28571/sint-martinuskerk-hervormde-kerk-en-toren/bitgum/

Slappeterp (Dionysiuskerk). (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van pkn.ried-skingen.nl: https://pkn.ried-skingen.nl/slappeterp-dionysiuskerk/

Stiens - Harlingen/Franeker. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van bcpeters.dds.nl: http://www.bcpeters.dds.nl/spoorzoeker_tmp/spoorzoeken/stiens_harlingen_franeker/page_01.html

Tzum, Franekerweg 47 - Johanneskerk. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van reliwiki.nl: https://reliwiki.nl/index.php/Tzum,_Franekerweg_47_-_Johanneskerk

Tzummarum, Tsjerkepaed 1 - St. Martinustsjerke. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van reliwiki.nl: https://reliwiki.nl/index.php/Tzummarum,_Tsjerkepaed_1_-_St._Martinustsjerke

Van Harenskerk. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van aldefrysketsjerken.nl: https://www.aldefrysketsjerken.nl/index.php?saftid=saft%7C18c3b958-785a-420d-bcf6-4f72df714860

van Vulpen, M. (sd). Spoorlijn Tzummarum - Franeker. Opgeroepen op maart 13, 2021, van martijnvanvulpen.nl: https://martijnvanvulpen.nl/spoorzoeken/trajecten/112-de-voormalige-nfls-lijnen/533-spoorlijn-tzummarum-franeker

Vrouwenparochie, Kerkplein 2 - Bordenakerk. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van reliwiki.nl: https://reliwiki.nl/index.php/Vrouwenparochie,_Kerkplein_2_-_Bordenakerk

Wier, Tsjerkepaed 24 - Ned. Herv. Kerk (12e - 1945). (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van reliwiki.nl: https://reliwiki.nl/index.php/Wier,_Tsjerkepaed_24_-_Ned._Herv._Kerk_(12e_-_1945)

Wijnaldum, Tsjerkepaed 2 - Andreaskerk. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van reliwiki.nl: https://reliwiki.nl/index.php/Wijnaldum,_Tsjerkepaed_2_-_Andreaskerk

Bronnen uit tekst

(1950). 12e volkstelling, annex woningtelling. 's Gravenhage: Staatsdrukkerij- en Uitgeverijbedrijf 's Gravenhage. Opgeroepen op februari 27, 2021

A31 (Nederland). (sd). Opgeroepen op maart 16, 2021, van wegenwiki.nl: https://www.wegenwiki.nl/A31_(Nederland)

Barradeel. (sd). Opgeroepen op februari 16, 2021, van plaatsengids.nl: https://www.plaatsengids.nl/barradeel

(1950). Bevolking der gemeenten van Nederland op 1 januari 1950. Utrecht: Uitgeversmaatschappij W. De Haan nv. Opgeroepen op februari 15, 2021

Buwalda, A. A. (2020, juli 4). Friese luitenants (2) : Hoyte van Goslinga. Opgeroepen op maart 4, 2021, van buwalda.blogspot.com: https://buwalda.blogspot.com/search?q=Andringa+state

Buwalda, A. A. (2020, mei 15). Friese States (10) : Unia State te Marssum. Opgeroepen op maart 4, 2021, van buwalda.blogspot.com: https://buwalda.blogspot.com/2020/05/friese-states-10-unia-state-te-marssum.html

de Vries, G. (sd). Het Bildt. Opgeroepen op maart 4, 2021, van landschapsgeschiedenis.nl: http://landschapsgeschiedenis.nl/deelgebieden/33-Het_Bildt.html

de Vries, G. (sd). Westergo. Opgeroepen op februari 16, 2021, van landschapsgeschiedenis.nl: http://landschapsgeschiedenis.nl/deelgebieden/4-Westergo.html

Eekhoff, W. (1849). Atlas van Eekhoff (1849-1859). Leeuwarden. Opgehaald van frieslandopdekaart.nl: https://www.frieslandopdekaart.nl/kaarten/categorie/2-Atlas-van-Eekhoff-1849-1859/

Encyclopedie. (sd). Opgeroepen op februari 15, 2021, van wazamar.nl: https://www.wazamar.org/genealogie-a-z/ency/encyg.htm

Franekeradeel. (sd). Opgeroepen op februari 15, 2021, van plaatsengids.nl: https://www.plaatsengids.nl/franekeradeel

Franekeradeel. (sd). Opgeroepen op februari 15, 2021, van frieslandwonderland.nl: https://www.frieslandwonderland.nl/friesland/gebied/franekeradeel

Haartsen, A. (2009). Ontgonnen verleden. Ede: Ministerie van landbouw, natuur en voedselkwaliteit. Opgeroepen op maart 4, 2021

Het Bildt. (sd). Opgeroepen op februari 27, 2021, van plaatsengids.nl: https://www.plaatsengids.nl/het-bildt

Menameradiel. (sd). Opgeroepen op februari 27, 2021, van plaatsengids.nl: https://www.plaatsengids.nl/menameradiel

Mulder, F. (2006, januari 25). De Middelzee. Opgeroepen op maart 14, 2021, van tsjerkwert.nl: https://tsjerkwert.nl/de-middelzee/

N359 (Nederland). (sd). Opgeroepen op maart 16, 2021, van wegenwiki.nl: https://www.wegenwiki.nl/N359_(Nederland)

N383 (Nederland). (sd). Opgeroepen op maart 16, 2021, van wegenwiki.nl: https://www.wegenwiki.nl/N383_(Nederland)

N393 (Nederland). (sd). Opgeroepen op maart 18, 2021, van wegenwiki.nl: https://www.wegenwiki.nl/N393_(Nederland)

Orxma State te Menaldum. (sd). Opgeroepen op maart 4, 2021, van stinseninfriesland.nl: http://www.stinseninfriesland.nl/OrxmaState.htm

Schroor, M. (sd). Dijken in Fryslân - Verkenning en overzicht. Opgeroepen op februari 16, 2021

Spoorlijn Leeuwarden - Harlingen. (2009, oktober 8). Opgeroepen op maart 4, 2021, van treinreiziger.nl: https://www.treinreiziger.nl/spoorlijn-leeuwarden-harlingen/

Spoorlijn Stiens - Harlingen. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2021, van martijnvanvulpen.nl: https://martijnvanvulpen.nl/spoorzoeken/trajecten/112-de-voormalige-nfls-lijnen/104-spoorlijn-stiens-harlingen

Stiens - Harlingen/Franeker. (sd). Opgeroepen op maart 4, 2021, van bcpeters.dds.nl: http://www.bcpeters.dds.nl/spoorzoeker_tmp/spoorzoeken/stiens_harlingen_franeker/page_01.html

van der Meulen, R. (sd). Betekenis van Barradeel en de plaatsnamen Sexbierum, Pietersbierum en Oosterbierum. Opgeroepen op februari 16, 2021, van oudbarradeel.nl: https://oudbarradeel.nl/?p=446

van der Pol, K. (1987). De geschiedenis van Achlum. Opgeroepen op maart 4, 2021, van vandervelde.net: http://www.vandervelde.net/achlum/terpen.htm

Vijverberg, A. (sd). 6. Glastuinbouw. Opgeroepen op maart 4, 2021

Vries, G. d. (sd). Het Bildt. Opgeroepen op 02 18, 2021, van Landschappen van Noord-Nederland: http://landschapsgeschiedenis.nl/deelgebieden/33-Het_Bildt.html#:~:text=Het%20Bildt%20is%20een%20kuststrook,nog%20af%20van%20deze%20pioniers.