Gevoelstemperatuur

Een hoge gevoelstemperatuur kan onaangenaam zijn of tot gezondheidsproblemen leiden. De hittekaart gevoelstemperatuur laat de lokale gevoelstemperatuur zien op een hete zomermiddag. Op sommige plekken, vooral in de stad, kan de gevoelstemperatuur dan hoog oplopen en zorgen voor hittestress. Deze kaart kan je helpen om probleemlocaties te  identificeren en plekken aan te wijzen waar verkoelende inrichtingsmaatregelen nodig zijn. Hieronder lees je wat gevoelstemperatuur is en hoe je de kaart kunt gebruiken.

De gevoelstemperatuur is iets anders dan de luchttemperatuur. De luchttemperatuur geeft aan hoe warm de lucht is. De gevoelstemperatuur is een maat voor de temperatuur die een persoon ervaart in een bepaalde weersituatie. Als de gemeten luchttemperatuur bijvoorbeeld 30 ºC is, kan het in de volle zon en uit de wind aanvoelen als 40 ºC. De inrichting van de buitenruimte bepaalt daarom sterk de gevoelstemperatuur. In de schaduw van bomen of gebouwen is de gevoelstemperatuur over het algemeen lager dan op een versteend plein in de volle zon.

Een hoge gevoelstemperatuur kan onaangenaam zijn of tot gezondheidsproblemen leiden. Hittestress is de algemene term voor gezondheidsklachten die ontstaan door warmte. Deze klachten kunnen variëren van vermoeidheid, concentratieverlies, hoofdpijn, duizeligheid, spierpijn, dorst, slecht slapen en overmatig zweten, tot hittekrampen, hitteflauwte, en hitteberoerte. Door extreme hittestress kunnen mensen ook komen te overlijden. Hitte vormt voor bepaalde groepen een groter risico. Oudere mensen vormen de grootste kwetsbare groep. Andere groepen die last kunnen krijgen zijn kinderen of jongeren, mensen met een beperking, mensen die ziek zijn, medicijnen gebruiken of overgewicht hebben, zwangere vrouwen, buitenwerkers, sporters, evenementbezoekers, daklozen en reizigers. Als we bij de inrichting van onze buitenruimte rekening houden met de gevoelstemperatuur, kunnen we de kans op hittestress verkleinen.

De  website van het RIVM  legt uit wie allemaal kwetsbaar zijn voor hitte en wat de gezondheidsklachten precies kunnen zijn. Ook biedt de website voorlichtingsmaterialen over hoe je hittestress herkent en wat je kunt doen. Het RIVM is verantwoordelijk voor het  Nationaal Hitteplan . Het Nationaal Hitteplan is het landelijk waarschuwingssysteem dat in actie gesteld wordt als er een periode van hitte op komst is. Landelijke organisaties kunnen zich dan voorbereiden.

Door de openbare ruimte slim in te richten met meer schaduw, groen en water, kunnen veel plekken koel en aangenaam worden ingericht. Door schaduw en groen daalt de gevoelstemperatuur en wordt het risico op hittestress verkleind. Schaduw door bomen lijkt het meest effectief en kan de gevoelstemperatuur tot 17 °C verlagen. Maar er zijn ook allerlei andere verkoelende maatregelen mogelijk. Welke maatregelen het meest geschikt zijn, verschilt per locatie en context. In dichtbebouwde gebieden kan het moeilijk zijn om ruimte te vinden voor verkoelende maatregelen. Daar kunnen groene gevels, pergola’s of bijvoorbeeld schaduwdoeken gebruikt worden om te verkoelen. 

Er zijn verschillende hulpmiddelen ontwikkeld om de buitenruimte koel in te richten:

• De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland heeft de  Menukaart Hitte  en de  Handreiking Integraal Actieplan Hitte  ontwikkeld. Met de menukaart kunnen gemeenten zien welke stappen ze kunnen zetten om hittestress tegen te gaan vanuit de thema's gezondheid, gebouw en gebied. De handreiking is een uitgewerkt stappenplan om mee aan de slag te gaan.
• De  Maatlat groene klimaatadaptieve gebouwde omgeving  geeft inzicht hoe klimaatadaptief bouwen en inrichten eruitziet en biedt houvast voor overheden, woningcorporaties en projectontwikkelaars.
• Het overzicht in hoofdstuk 3.5 van  De Hittebestendige Stad  van de Hogeschool van Amsterdam kan nuttig zijn voor ontwerpers van de buitenruimte. Zij kunnen dit overzicht gebruiken om inzicht te krijgen in het effect van verschillende hittemaatregelen.
• Ook de  CoolKit  van de Hogeschool van Amsterdam geeft inzicht in hoe buurten en straten hittebestendig ingericht kunnen worden. Hierin staan drie ontwerprichtlijnen uitgewerkt die helpen om bebouwd gebied koel in te richten. Hieronder lees je meer over deze richtlijnen.

Het onderzoek  De Hittebestendige Stad   van de Hogeschool van Amsterdam geeft de volgende drie richtlijnen aan ontwerpers om de buitenruimte koel in te richten:

1. De eerste richtlijn stelt dat er binnen 300 meter van iedere woning een aantrekkelijke, koele verblijfsplek in de buitenruimte is.
2. De tweede richtlijn bepaalt dat op belangrijke looproutes op het heetste moment van de dag minimaal 40% schaduw gecreëerd wordt. Zo kunnen bewoners belangrijke plekken in de stad bereiken onder zoveel mogelijk schaduw. Ook stelt de tweede richtlijn dat loopgebieden in buurten voor minimaal 30% in de schaduw liggen, zodat de woonomgeving overdag toegankelijk en aantrekkelijk blijft.
3. Volgens de derde richtlijn moet er voldoende groen in buurten en wijken zijn. Deze richtlijn geeft een ondergrens en een streefwaarde voor het percentage groen. Dit percentage kan per wijktype verschillen.

De kaart laat zien waar de gevoelstemperatuur buiten hoog kan oplopen op een tropische dag. Zo kun je zien waar de stedelijke inrichting tot ongezond hete locaties kan leiden en ook waar het aangenaam koel blijft. Je komt te weten welke plekken je vanwege de hoge gevoelstemperatuur beter kunt vermijden, wat koele routes zijn en op welke plekken tijdelijk of permanent verkoelende maatregelen nodig zijn om de kans op hittestress te verlagen. De Gevoelstemperatuurkaart kan daarom ook nuttig zijn voor mensen die buiten werken of verantwoordelijk zijn voor de organisatie van een buitenevenement, zoals een sportwedstrijd of een concert.

Je kunt de Gevoelstemperatuurkaart daarnaast gebruiken voor risicodialogen met bewoners en andere betrokken partijen. De kaart is waardevol voor ontwerpers van de buitenruimte. Als je inzicht hebt in de gevoelstemperatuur kun je namelijk beter bepalen waar verkoelende inrichtingsmaatregelen nodig zijn.

Verder kun je de Gevoelstemperatuurkaart vergelijken met de kaart  Sociale kwetsbaarheid hitte . Zo kun je ontdekken of buurten met een hoge gevoelstemperatuur samenvallen met gebieden waar kwetsbare groepen wonen. Deze vergelijking kan helpen bij het prioriteren van gebieden.

De Gevoelstemperatuurkaart kent ook beperkingen. Zo laat de kaart niet zien wat de gevolgen van hitte zijn. Hiervoor kun je bijvoorbeeld de  NAS-adaptatietool  of de  Mindmap Hitte  gebruiken. Ook laat de kaart niet zien hoe hoog de temperatuur in woningen kan oplopen. Aan deze kaarten wordt nog gewerkt. Meer informatie over hitte in woningen vind je in de  Handreiking Hitte in Bestaande Woningen .