Natuurbrand

Nederland telt jaarlijks honderden natuurbranden. Soms zijn die branden zo groot dat de schade enorm is, zoals de brand in de Peel in 2020. De meeste natuurbranden in ons land ontstaan door menselijk handelen. Dit is niet altijd opzettelijk, maar gebeurt ook per ongeluk. De eerste kaart in dit verhaal geeft aan hoe gevoelig de verschillende gebieden in Nederland zijn voor het ontstaan van natuurbranden. Verderop staat hoe je kunt bepalen hoe groot het risico is als er ergens brand uitbreekt. De gevoeligheid en het risico samen bepalen wat je het beste kunt doen.

Nederland is een dichtbevolkt land waarin gebiedsfuncties sterk met elkaar verweven zijn. Daardoor is de mogelijke impact en schade van een natuurbrand hier groot. Kijk bijvoorbeeld naar de uitzonderlijk grote natuurbranden in de Peel in Brabant en in de Meinweg in Limburg in het voorjaar van 2020. Bij beide branden werd de lokale brandweer ondersteund door inzet van brandweerkorpsen uit het hele land, met meerdere blushelikopters en defensiemateriaal. Ook moesten dorpen en instellingen geëvacueerd worden. De Peelbrand breidde zich niet alleen snel en ver uit, hij duurde ook lang. Het kostte dagen voordat de brand onder controle was en het nablussen duurde weken.

De kosten van een natuurbrand kunnen erg oplopen. Het gaat niet alleen om kosten voor inzet van de brandweer, maar ook om kosten voor het herstel van gebieden. Zo werd de schade van de brand in 2011 op de Kalmthoutse Heide geschat op 450-600 hectare met een schadebedrag tussen de €2.7 en €3.5 miljoen. En de branden in Bergen-Schoorl (2009-2011) veroorzaakten alleen al aan infrastructuur en voorzieningen een schade van €7 miljoen. 

Het voorspellen van de intensiteit en duur van een natuurbrand met een herhalingstijd is heel moeilijk, daarom is een gevoeligheidskaart ontwikkeld die de kans op vóórkomen laat zien. Een natuurbrand ontstaat meestal door menselijke onvoorzichtigheid, zoals een weggegooide sigaret, vuurkorven en barbecues. Ook wordt een brand weleens met kwade opzet aangestoken. Maar er zijn ook andere mogelijke oorzaken. Bovendien zijn er altijd verschillende omstandigheden die samen bepalen of er ergens een natuurbrand kan ontstaan. Zo is het gevaar op brand in een droog gebied en met brandgevoelige vegetatie groter dan bijvoorbeeld in nattere gebieden. In het onderstaande figuur zijn drie omstandigheden uitgewerkt die zijn gebruikt voor de droogtegevoeligheidskaart.

Hoe gevoelig een gebied is voor het ontstaan van een brand, zegt nog niets over de impact van een brand. Het kan zelfs zo zijn dat een brand in een laaggevoelig gebied meer impact heeft dan een brand in een hooggevoelig gebied. Deze impact hangt af van veel verschillende factoren, die we kunnen indelen in drie groepen (zie ook de figuur):

Deze impact hangt af van veel verschillende factoren, die we kunnen indelen in drie groepen (zie figuur):

1. De impact van een brand hangt sterk af van de verspreiding ervan. Hoe verder een brand zich verspreidt, hoe langer en intenser hij wordt. Dit hangt onder andere af van het type natuur, de grootte van het natuurgebied, hoogteverschillen en de wind. Met zogenaamde brandverspreidingsmodellen kun je bepalen hoe een oncontroleerbare brandt zich zal verspreiden.
2. De impact wordt groter als er personen, kwetsbare objecten en gevaarlijke stoffen in de buurt zijn. Hieronder vallen bijvoorbeeld ook vitale en kwetsbare functies, zoals de energievoorziening, de hoofdinfrastructuur, ziekenhuizen en telecom. Als één van die functies uitvalt, leidt dat vaak ook tot uitval van andere functies. Meer hierover lees je op het portaal  Klimaatadaptatie Nederland .
3. De impact wordt ook bepaald door de snelheid waarmee een brand geblust wordt. Dit hangt bijvoorbeeld af van de vraag of de brand snel ontdekt wordt, of de locatie goed bereikbaar is voor de brandweer en of er genoeg bluswater aanwezig is.

Om de impact te bepalen is informatie nodig over al deze drie eigenschappen om een kwantitatieve bepaling van de kosten te maken.

Inzicht in de mogelijke impact

Natuurbeheerders, overheden en brandweer moeten zich zo goed mogelijk voorbereiden op natuurbranden. Daarvoor is het belangrijk om goed inzicht te hebben in de risico’s. Er bestaan al wel datasets die meer inzicht kunnen geven. De Risico Index Natuurbranden (RIN) van het Instituut voor Fysieke Veiligheid (IFV) laat zien hoe groot het risico is dat een natuurbrand zich ontwikkelt tot een enorme, onbeheersbare brand. Deze index zegt niets over de kans op het ontstaan van een natuurbrand, maar alleen over de mogelijke impact als er ergens brand is uitgebroken. De RIN gebruikt 18 variabelen om dat risico te bepalen. De RIN-resultaten zijn niet openbaar beschikbaar. Je kunt ze opvragen bij de veiligheidsregio’s, die je ook een toelichting kunnen geven. Ook kun je de  Handreiking van de RIN  gebruiken.

In de tabel hieronder zie je wat de mogelijke combinaties zijn van natuurbrandgevoeligheid en het risico op een grote impact. Ook zie je per combinatie het handelingsperspectief: wat kun je in elke combinatie het beste doen

Door ‘natuurbrandpreventie’ kunnen we de risico’s op natuurbrand beperken. Natuurbrandpreventie betekent dat natuurbeheerders hun gebied zo inrichten dat een eventuele brand weinig impact heeft. Omdat de kans op natuurbrand groter wordt door klimaatverandering, is natuurbrandpreventie een vorm van klimaatadaptatie. Een voorbeeld van natuurbrandpreventie is dat terreinbeheerders vaker loofbos aanleggen dan naaldbos, omdat naaldbomen brandbaarder zijn. Ook kan bij de preventie rekening worden gehouden met de meest kritieke objecten die beschermd moeten worden. Extra controle op gevoelige plekken zoals parkeerplaatsen werken preventief.

Ook het maken van brandgangen tussen de bomen is een voorbeeld van preventie. Verder wordt een brand sneller ontdekt als er mensen zijn, en is telefonische bereikbaarheid in een natuurgebied belangrijk om brand te kunnen melden. Tot slot kun je de risico’s op natuurbrand ook beperken door natuur te vernatten en waterbufferingsgebieden aan te leggen. 

In Nederland kan een kleine brand grote impact hebben. Niet alleen omdat Nederland dichtbevolkt is, maar ook omdat we ons nog weinig bewust zijn van de risico’s van natuurbranden. Het is belangrijk dat Nederland zich beter voorbereidt op natuurbranden, omdat in de toekomst grote en onbeheersbare natuurbranden vaker zullen voorkomen.  Op verschillende vlakken liggen kansen om Nederland beter voor te bereiden , hieronder lichten we er twee belangrijke uit.

Neem natuurbrandrisico standaard mee in ruimtelijke inrichting. Je kunt branden vertragen en klein houden door de ruimtelijke inrichting aan te passen. Dat kan bijvoorbeeld door op strategische plekken ondergroei in het bos te verwijderen. Zo kan een beginnende brand niet omhoog klimmen en voorkom je dat hij oncontroleerbaar wordt. Ook kun je open stroken creëren: deze kunnen brand vertragen en bieden de brandweer ruimte om de brand te blussen.

Leer leven met vuur. Natuurbranden zullen vaker voorkomen, maar dat betekent niet dat we ze allemaal moeten voorkomen. We zullen er ook mee moeten leren leven. Vuur is een natuurlijk proces. Er zijn planten die vuur nodig hebben om te ontkiemen. Vuur wordt dan ook regelmatig ingezet om biodiversiteit te stimuleren en begrazingsgebieden te verbeteren. Daarnaast wordt vuur juist ook gebruikt om snelle verspreiding van natuurbranden te voorkomen, bijvoorbeeld door onder bomen de struiken weg te branden en brandgangen te maken.