Ecosysteemdiensten in Oost-Vlaanderen
Een verhaal van clusters en interpretaties
Inleiding
Onze samenleving wordt vandaag geconfronteerd met belangrijke uitdagingen: bevolkingsgroei, vergrijzing, nood aan nieuwe vormen van hernieuwbare energieproductie, klimaatveranderingen, achteruitgang van biodiversiteit,… Deze uitdagingen hebben invloed op ons leven en op de ruimte waarin wij leven.
Maak ruimte voor Oost-Vlaanderen 2050
Het provinciebestuur Oost-Vlaanderen maakt daarom een nieuw ruimtelijk beleidsplan op dat rekening houdt met deze ruimtelijke uitdagingen en biedt een leidraad waarmee steden, gemeenten, gebruikers en bewoners aan de slag kunnen.
Wat zijn ecosysteemdiensten en waarom willen we ze inzetten?
Door de ecosysteemdiensten te integreren in het toekomstige Beleidsplan Ruimte, krijgen we een genuanceerd beeld van de waarde van open gebieden en waarom het belangrijk is om deze te behouden.
Eén van de belangrijke pijlers van de ruimte rondom ons zijn de voordelen van het ecosysteem voor de mens, de zogenoemde ecosysteemdiensten. Het ecosysteem is een belangrijke, vruchtbare voedingsbodem in ons leven. Zij geeft ons producten en diensten, al zijn ze niet altijd even zichtbaar. Het ecosysteem haalt fijn stof uit de lucht, zuivert ons water, produceert voedsel en materialen en biedt ontspanningsmogelijkheden.
"Ecosysteemdiensten zijn met andere woorden processen die ons leven op aarde mogelijk maken, ons beschermen en ons helpen ons leven beter te maken"
De ecosysteemdiensten werden al veelvuldig bestudeerd en maken al deel uit van het beleid, weliswaar in een eigen en vooral zeer wetenschappelijke taal waardoor het soms moeilijk is om een link te leggen met het dagelijkse leven. Met deze studie wil het provinciebestuur de bestaande natuurvoordelen zichtbaar maken en dichterbij brengen, door ze te verbeelden in een begrijpbare taal en door ze te koppelen aan de ruimtelijke uitdagingen voor de toekomst.
In deze studie worden de termen ecosysteemdiensten en natuurvoordelen als synoniemen gebruikt. Ecosysteemdiensten is de wetenschappelijk meest correcte term. Natuurvoordelen is een meer behapbare term voor wie niet met de materie vertrouwd is.
Onderzoek
Ecosysteemdiensten in Oost-Vlaanderen
Op elke plek in Oost-Vlaanderen zijn er ecosysteemdiensten, zij het telkens in andere hoeveelheden, groottes en zichtbaarheid. Hoe meer aaneengesloten stukken open ruimte, hoe groter het aandeel ecosysteemdiensten. Hoe stedelijker de omgeving, hoe groter het aandeel maatschappelijke activiteiten. Toch zijn er ook in de grootste steden ecosysteemdiensten aanwezig, denk maar aan groene buitenruimte, verkoeling, …
Het doel van de studie is om ecosysteemdiensten te selecteren en te clusteren die eigen zijn aan Oost-Vlaanderen en haar landschap. De uiteindelijke resultaten vormen een startpunt voor het debat over het ruimtelijk beleid.
Wil je liever een overzicht van alle resultaten van deze oefening? Download hier de leeswijzer .
De clusters van ecosysteemdiensten zijn afhankelijk van verschillende lagen in het landschap. Deze lagen bestaan uit natuurlijke en menselijke processen die onze leefomgeving vormen en zorgen voor de versterking of het ontstaan van specifieke ecosysteemdiensten.
Klik hier als je meer wil weten over het gelaagd landschap
Natuurbeelden - Kijkrichtingen op ecosysteemdiensten
Het is belangrijk om de clusters te bekijken vanuit het beeld dat de mens over zijn leefomgeving heeft. De manier waarop we kijken beïnvloedt niet enkel de manier waarop we nu omgaan met de bestaande leefomgeving, maar zorgt ook voor onze betrokkenheid met de toekomst van deze natuurvoordelen. Een ‘natuurbeeld’ kan gezien worden als 'het standpunt waarin een groep of individu zich positioneert ten opzichte van de natuur' en overstijgt hierbij het wetenschappelijke luik.
Dit onderzoek houdt rekening met 3 natuurbeelden:
1/ Het functioneel natuurbeeld
Binnen het functioneel natuurbeeld is de mens de maat van alle dingen. De natuur staat vooral ten dienste van de maatschappij en de economie. Het beheer is noodzakelijk om de menselijke mogelijkheden te verzekeren. Binnen het functioneel natuurbeeld gaat het vooral over de verwevenheid van ecosysteemdiensten met een stedelijke en economische omgeving. De natuur staat hier in dienst van de menselijke noden. Het groen zorgt voor een aangename leefomgeving, het water zorgt voor transport van de goederen, ...
2/ Het esthetisch natuurbeeld
In het esthetische natuurbeeld hebben alle individuele planten en dieren en dus ook alle 'zichtbare' ecosysteemdiensten een even grote waarde. Er is geen onderscheid op basis van biodiversiteit of tussen verschillende natuurlijke leefomgevingen, waardoor 'onzichtbare' ecosysteemdiensten vergeten kunnen worden. Het gaat vooral over de schoonheid en het ideaalbeeld van het buitengebied. Hier is het mentale beeld van de ecosysteemdiensten een balans tussen de landbouwgronden en groenelementen. Wanneer het landschap uitnodigt om te ontspannen en te recreëren krijgt het gebied een hogere score.
3/ Het wildernis natuurbeeld
Het wildernis natuurbeeld stelt dat de natuur onafhankelijk is van de mens en tegen zo veel mogelijk menselijke ingrepen beschermd moet worden. Het beheer moet tot een minimum beperkt worden en mag niet zichtbaar zijn. De imposante natuur is binnen Oost-Vlaanderen amper aanwezig en is enkel terug te vinden op de beboste heuvels in het zuiden van de provincie. De combinatie tussen het reliëf en bossen is het enige wat in de buurt komt van hoe je de natuur in Oost-Vlaanderen groots en overweldigend kan ervaren.
Interactieve kaart
Ontdek zelf de verschillende clusters en de ecosysteemdiensten in Oost-Vlaanderen. Bekijk welke ruimtelijke aspecten invloed hebben op de clusters door de verschillende kaartlagen aan te zetten. Wanneer je inzoomt, kan je een cluster selecteren en verdere informatie opvragen over de specifieke cluster.
Bekijk je liever eerst de gedetailleerde informatie over elk van de clusters? Gebruik dan onderstaande knoppen:
Klik op op het icoontje rechts boven om de tool in een nieuw tabblad te openen
Ben je beleidsmaker of expert?
Wil je zelf aan de slag met de data? Dat kan. We ontwikkelden een werktool met alle data en GIS-informatie rond de ecosysteemdiensten.
Studies ruimtelijk beleidsplan
Deze analyse vormt slechts één van de bouwstenen voor het toekomstig ruimtelijk beleid van het provinciebestuur Oost-Vlaanderen. Hieronder vind je een rechtstreekse link naar de rapporten en kaarten van de andere onderzoeken in kader van het Ruimtelijk Beleidsplan van de provincie Oost-Vlaanderen.
In het vervolgproces zal het provinciebestuur deze analyse, samen met andere onderzoeken, gebruiken om bovenlokale beleidslijnen uit te zetten voor de transitie naar een robuuste en veerkrachtige leefomgeving.
