Βώλακας Δράμας - Το έθιμο της κούνιας
Λαογραφικός Μουσικοχορευτικός Όμιλος Γλυφάδας «Χοροστάσι»
1. Εισαγωγή
Ο Βώλακας ανήκει στον Νομό Δράμας και βρίσκεται σε ορεινή κοιλάδα του Φαλακρού όρους σε υψόμετρο περίπου 900 μέτρων. Το όνομά του προέρχεται από την ελληνική ετυμηγορία της λέξης Βώλαξ (=Βώλος, =σβώλος, =η πηλός). Κατά τον Μακεδονικό Αγώνα, ο Βώλακας αντιστάθηκε πεισματικά στον εκβουλγαρισμό, με την ηρωική δράση πολλών κατοίκων του. Οι περισσότεροι κάτοικοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία, την υλοτομία, ενώ ορισμένοι με τη γεωργία και την εξόρυξη μαρμάρου.
Αποτελεί πραγματικό κέντρο πολιτισμού με δρώμενα που παραμένουν ζωντανά στην πάροδο του χρόνου και διατηρούνται μέσα από τις δράσεις του Πολιτιστικού Συλλόγου Βώλακα.
(αριστερά) Γυναίκες με παραδοσιακές ενδυμασίες σε χορό κυκλικό. (πηγή: www.kepaam.gr). (κέντρο) Μεγάλος χορός, σε τοπική γιορτή. Μπροστά οι άντρες, ακολουθούν οι γυναίκες και στη μέση η τοπική ζυγιά, γκάιντα και νταχαρές. (πηγή: www.kepaam.gr), (δεξιά) Χορός αντρών. (πηγή: www.kepaam.gr)
2. Το έθιμο της κούνιας
Την ημέρα του Αγίου Γεωργίου, στον Βώλακα, οι νέοι του χωριού- κατά γειτονιές- έκαναν στα αλώνια την κούνια. Δυο νέοι αναλάμβαναν να σπρώχνουν την κούνια, ενώ μια ομάδα κοριτσιών τραγουδούσε το ομώνυμο τραγούδι. Το τραγούδι φανέρωνε, κατά κάποιο τρόπο, ποιος ή ποια αγαπά τον νέο/την νέα που είναι πάνω στην κούνια. Λίγο πριν κατέβουν, σπρώχνουν την κούνια με μεγάλη δύναμη, να πάει όσο πιο ψηλά μπορεί, αναφωνώντας «τον είδες ή την είδες;» Τις δυο πρώτες φορές εκείνος/ εκείνη λέει «όχι», την τρίτη φορά λέει «ναι», οπότε σταματούν την κούνια να κατέβει και να συνεχίσει ο επόμενος.
(αριστερά) Μικρός χορευτής χορεύει σε δημόσιο χώρο, κατά τη διάρκεια τοπικής γιορτής, υπό τους ήχους της γκάιντας και των νταχαρέδων. (πηγή: www.kepaam.gr ), (κέντρο) Τοπική ζυγιά, γκάιντα και νταχαρές. (πηγή: www.kepaam.gr), (δεξιά) Π. Γιαννάκης: Γκάιντα, Μ. Λιάβος: Νταϊρές. Βώλακας 1976. (πηγή: ένθετο δίσκου βινυλίου LP, «Δημοτική Μουσική, Χοροί & Τραγούδια, Επισκοπή Νάουσας & Βώλακας Δράμας», Λύκειον των Ελληνίδων)
3. Χοροί και Τραγούδια
Συρτός (7/8)
Ο Συρτός είναι από τους βασικούς χορούς σ’ όλη την Μακεδονία σε επτάσημο ρυθμό. Στο Βώλακα χορεύεται σε ανοιχτό κύκλο από άνδρες και γυναίκες οι οποίοι, τοποθετούνται στον κύκλο μπροστά οι άνδρες και στη συνέχεια οι γυναίκες κατά ηλικίες. Οι χορευτές πιάνονται από τις παλάμες με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες. Το χορευτικό μοτίβο περιλαμβάνει δώδεκα κινήσεις που εκτελούνται σε τέσσερα μ.μ. τρεις κινήσεις σε κάθε μ.μ., άλλοτε στρωτά κα άλλοτε πηδηχτά. Πολύ γνωστά τραγούδια που συνοδεύουν το Συρτό χορό στο Βώλακα είναι το «Τζάνε ποταμέ», το «Δε λαλείς μικρό μου αηδόνι» και η «Σταματία». Οι στίχοι της μελωδίας «Σταματία» περιγράφουν την απαγωγή και την προσπάθεια εξισλαμισμού μιας Χριστιανής από τους Τούρκους, καθώς και την άρνησή της να υποκύψει στον εκβιασμό. Χορεύεται σ’ όλες τις περιστάσεις πάντα με την συνοδεία γκάιντας και νταχαρέ ή νταϊρέ (μεγάλο ντέφι). Χαρακτηριστικός είναι και ο τρόπος με τον οποίο κρατούν το ίσο οι γυναίκες όταν τραγουδούν. Μίμηση πολύ πιθανόν, του παιξίματος της γκάιντας.
(7/8) Συρτός «Η Σταματία» (Της άρνησης)
Το λένε τ' αηδονάκια κάτω στα ρέματα, κλέψαν’ τη Σταματία, γιατί μαμά, δεν είναι ψέματα;
Την πήραν και την πήγαν στα τούρκικα χωριά, στα παχουλά της χέρια, γιατί μαμά, της βάλανε κανά (σκοινί).
Μπροστά η Σταματία και πίσω η Φατμά, φερέζες που φορούσαν, γιατί μαμά, ήταν μεταξωτά.
Έλα βρε Σταματία, έλα στο σπίτι μας, τσιφλίκια χαρισμένα, γιατί μαμά κι όλα τα σπίτια μας.
Έλα βρε Σταματία, έλα στην εκκλησιά, έλα να προσκυνήσεις, γιατί μαμά, Χριστό και Παναγιά.
Χασαπιά (2/4)
Χορός από το Βώλακα Δράμας σε δίσημο ρυθμό. Χορεύεται σε ανοιχτό κύκλο, από άντρες και γυναίκες οι οποίοι τοποθετούνται μπροστά οι άντρες και στην συνέχεια οι γυναίκες. Η λαβή των χεριών είναι από τις παλάμες με λυγισμένους τους αγκώνες. Το χορευτικό μοτίβο περιλαμβάνει οχτώ κινήσεις που πραγματοποιούνται σε τρία μ.μ., δύο κινήσεις στο πρώτο μ.μ. .και από τρεις κινήσεις (εναλλαγή των ποδιών (α-δ-α) στους χρόνους 3,4 και (δ-α-δ) στους χρόνους 5, 6) στο δεύτερο και τρίτο μ.μ.. Χορεύεται σ’ όλες τις περιστάσεις πάντα με την συνοδεία γκάιντας και νταχαρέ ή νταϊρέ (μεγάλο ντέφι). Χαρακτηριστικός είναι και ο τρόπος με τον οποίο κρατούν το ίσο οι γυναίκες όταν τραγουδούν. Μίμηση πολύ πιθανόν, του παιξίματος της γκάιντας.
(2/4) Χασαπιά «Αηδόνια δεκατέσσερα»
Αηδόνια δεκατέσσερα, αηδόνια δεκατέσσερα, αηδόνια δεκατέσσερα, θα στείλω στην αυλή σου.
Να κελαηδούν κάθε πρωί, να κελαηδούν κάθε πρωί, να κελαηδούν κάθε πρωί, να σκάσουν οι οχθροί σου.
Σαν τι το θέλει η μανά σου, σαν τι το θέλει η μανά σου, σαν τι το θέλει η μανά σου, της νύχτας το λυχνάρι.
Αφού κοντά της κάθεται, αφού κοντά της κάθεται, αφού κοντά της κάθεται, ο ήλιος το φεγγάρι.
Ζαχαροζυμωμένη μου, ζαχαροζυμωμένη μου, ζαχαροζυμωμένη μου, με μέλι με γλυκάδα.
Φαρμάκι με (ε)πότισες, φαρμάκι με (ε)πότισες, φαρμάκι με (ε)πότισες, αυτή την εβδομάδα.
Λαζαρίτσα (2/4)
Ουσιαστικά μιλάμε για χορό που αποτελεί την αντικριστή εκδοχή του χορού Βαγγελίτσα στο Βώλακα Δράμας, με ξεχωριστή όμως οργανική μελωδία σε δίσημο ρυθμό. Χορεύεται από ζευγάρια τα οποία κινούνται αμολυτά και αντικριστά. Το ζευγάρι αποτελούν ένας άντρας και μια γυναίκα οι οποίοι χορεύουν αλλάζοντας θέσεις κάθετα με το ζευγάρι τους και χωρίς να έχουν επαφή. Ο χορός έχει δυο μέρη που εναλλάσσονται με τις αλλαγές της μουσικής. Στο πρώτο μέρος τα βήματα είναι στρωτά και το χορευτικό μοτίβο περιλαμβάνει έξι κινήσεις που πραγματοποιούνται σε τρία μ..μ., δυο κινήσεις σε κάθε μ.μ., τύπου Στα τρία.
Στο πρώτο μέρος του χορού οι αλλαγές θέσεων των ζευγαριών γίνονται σε τέσσερα χορευτικά μοτίβα (δυο να πάνε και δυο να έρθουν). Τα χέρια των αντρών βρίσκονται πίσω στη μέση πιασμένα και των γυναικών στη μέση πιασμένα με λυγισμένους τους αγκώνες. Στο δεύτερο μέρος το χ.μ. περιλαμβάνει δέκα κινήσεις που πραγματοποιούνται σε τρία μ.μ. τέσσερις κινήσεις στο πρώτο και στο δεύτερο μ.μ. και δυο κινήσεις στο τρίτο μ.μ.. Τα χέρια των χορευτών στο δεύτερο μέρος αιωρούνται σε όλη τη διάρκεια του χορευτικού μοτίβου και οι αλλαγές των θέσεων γίνονται σε δυο χορευτικά μοτίβα (ένα να πάνε και ένα να έρθουν). Χορεύεται σ’ όλες τις περιστάσεις πάντα με την συνοδεία γκάιντας και νταχαρέ ή νταϊρέ (μεγάλο ντέφι).
Βαγγελίτσα (2/4)
Χορός στο Βώλακα Δράμας σε δίσημο ρυθμό. Χορεύεται σε ανοιχτό κύκλο, από άνδρες και γυναίκες οι οποίοι τοποθετούνται στον κύκλο, μπροστά οι άνδρες και στη συνέχεια οι γυναίκες. Ο χορός έχει δύο μέρη που εναλλάσσονται με τις αλλαγές της μουσικής. Στο πρώτο μέρος τα βήματα είναι στρωτά και το χορευτικό μοτίβο περιλαμβάνει έξι κινήσεις που πραγματοποιούνται σε τρία μ..μ., δυο κινήσεις σε κάθε μ.μ., τύπου Στα τρία.
Χορός γυναικών. Αν παρατηρήσουμε τη θέση του σώματος, πιθανότατα να πρόκειται για το χορό «Βαγγελίτσα». (πηγή: www.kepaam.gr )
Στο πρώτο μέρος οι χορευτές πιάνονται από τις παλάμες με τα χέρια τεντωμένα προς τα κάτω. Στο δεύτερο μέρος το χ.μ. περιλαμβάνει δέκα κινήσεις που πραγματοποιούνται σε τρία μ.μ. τέσσερις κινήσεις στο πρώτο και στο δεύτερο μ.μ. και δυο κινήσεις στο τρίτο μ.μ.. Οι χορευτές στο δεύτερο μέρος πιάνονται από τις παλάμες με τα χέρια προς τα κάτω και εκτελούν μια αιώρηση των χεριών μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου μ.μ.. Χορεύεται σ’ όλες τις περιστάσεις, παλιότερα και με τη συνοδεία τραγουδιού.
Στιγμιότυπα του χτες
