Kansenkaart voor klimaatadaptatie

Welkom in de online omgeving van de kansenkaart voor klimaatadaptatie in de vrijetijdssector. Een verzameling aan inzichten wat klimaatverandering voor uitdagingen brengt, welke risico's spelen binnen de vrijetijdssector en welke kansen voor klimaatadaptatie mogelijk zijn. Aan de hand van deze kansenkaart is inzichtelijk gemaakt wat de winst is van aanpassingen voor het veranderende klimaat en welke voordelen dit kan bieden op het bedrijf en voor de gasten. Klimaatadaptatie biedt kansen voor het mooier en beter maken van de omgeving.

In deze online omgeving is voor vijf subsectoren van de vrijetijdssector weergegeven welke uitdagingen spelen in de onderdelen 'Risico's in beeld' en welke kansen voor klimaatadaptatie beschikbaar zijn in 'Kansen voor klimaatadaptatie'. De subsectoren zijn: camping en vakantiepark, hotel en groepsaccommodatie, horeca, dagrecreatie en watersport.

Wilt u meteen door naar de kansenkaarten van de subsectoren kan dat hier.

Volgens onderzoek van onder andere het KNMI verandert het klimaat en warmt de aarde op. Voor de Zeeuwse provincie gunstig omdat de verwachting is dat met warmer weer het toeristisch seizoen langer wordt en meer mensen op vakantie willen naar Zeeland (onderzoek van Wageningen). Een positieve uitwerking van een warmer klimaat.

Maar er zijn ook veel nadelen te benoemen omdat de gevolgen van het veranderende klimaat direct uitwerking heeft op het weer. Met name extremen gaan toenemen.

Het is al vaker een langere periode droog, hitte records worden vaak in de zomer gebroken en in korte tijd kan veel neerslag vallen zodat wateroverlast ontstaat. Een voorbeeld is van camping de Meidoorn in Figuur 1 weergegeven. Een flinke bui zorgt voor water op de grasvelden waardoor gasten moeten worden verplaatst. Ook wordt de laatste jaren keer op keer het record van de warmste dag gebroken met een nog warmere dag of maand ( KNMI ,  NOS ) . Als temperaturen boven de 35 graden komen is dat niet fijn meer. In onderstaande verbeeldingen van 'Risico's in beeld' is weergegeven hoeveel dagen per jaar kans is op zo'n warme dag. Ook kunnen andere extremen in het weer merkbaar zijn zoals een flinke hagelbui midden in de zomer of een windhoos.

De gevolgen van het veranderende klimaat kunnen van invloed zijn op de gezondheid, de leefbaarheid en op de economie. Ook kan lokaal het verkeer ontregeld worden. Op 5 juli 2023 zorgt het lagedruk gebied boven de warme Noordzee onverwacht voor de ergste zomer storm ooit gemeten. Rond het IJsselmeer valt veel van het openbaar vervoer volledig uit. Dit heeft gevolgen voor reizigers, voor industrie en meer. Nederland moet zich dus voorbereiden op het veranderende klimaat en maatregelen nemen om beter om te kunnen gaan met extremen in het weer. Dit heet klimaatadaptatie, het aanpassen aan het nieuwe klimaat door het nemen van maatregelen. Dit staat naast klimaatmitigatie waarmee maatregelen ter vermindering van uitstoot wordt bedoeld. In deze kansenkaart ligt de focus op klimaatadaptatie.

Klimaatadaptatie kan op verschillende manieren worden uitgevoerd en kan de omgeving mooier en beter maken. Een eerste kans is om de fysieke omgeving anders in te richten. Door bijvoorbeeld een maatregel uit te voeren zodat wateroverlast minder snel voor kan komen. Een voorbeeld van klimaatadaptatie is de waterafvoer, drainage en infiltratie (Wadi) weergegeven in Figuur 2. In de wadi kan tijdelijk water worden opgeslagen, het bevordert infiltratie van regenwater, biodiversiteit door beplanting en een hogere grondwaterstand. Anders is de wadi ook een groenblauwe maatregel genoemd, omdat het water als blauw verbind met groen. Naast een fysieke maatregel als de wadi kunnen mensen ook anders omgaan met het nieuwe klimaat, door bijvoorbeeld op het heetst van de dag in de schaduw te gaan zitten.

In Nederland is het Deltaprogramma opgezet wat richting geeft aan klimaatadaptatie per regio. In de provincie Zeeland is een strategie opgezet voor deze regio onder invloed van de Zee en van de Westerschelde. Daarnaast heeft de Provincie Zeeland meerdere activiteiten lopen en een Klimaatadaptatie Strategie Zeeland (KASZ) opgesteld. In het deel 'Links' zijn weblinks opgenomen naar het Deltaprogramma en de KASZ.

In 2021 heeft het Kenniscentrum voor Kusttoerisme een verkenning uitgevoerd naar kansen voor klimaatadaptatie in de Zeeuwse vrijetijdssector. Het eindresultaat is een inspiratiegids over klimaatadaptatie waar ondernemers inspiratie uit kunnen ophalen. Een link naar de inspiratiegids is onder deel 'Links' opgenomen. In deze kansenkaart is verdere verdieping aangebracht om handvaten te bieden aan de ondernemer.

Met een groep ondernemers is contact opgenomen voor deelname aan dit onderzoek. Dertig ondernemers hebben een vragenlijst ingevuld met vragen over ervaring van klimaatverandering, welke maatregelen voor klimaatadaptatie in de onderneming zijn uitgevoerd en hoe de ondernemer in de toekomst met dit onderwerp aan de gang wil. Aanvullend is met tien ondernemers een tafelgesprek gevoerd waarin de opzet van deze kansenkaart is doorgenomen en aanvullende inzichten zijn opgehaald over ervaringen van klimaatverandering en al uitgevoerde klimaatadaptatie. In een Webinar zijn beelden opgenomen van een van de tafelgesprekken bij een ondernemer in Zeeuws-Vlaanderen.

Ook is onder een groep toeristen van Zeeland een vragenlijst uitgezet om inzicht op te halen over de ervaring van het veranderende klimaat en extremer weer.

In het onderzoek gebruiken we graag waar dat kan de inzet van studenten, in dit project via de Minor Climate Adaptation. De studenten hebben veelal contact gehad met ondernemers via interviews en vragenlijst. Onderdelen die zijn uitgewerkt zijn ook gebruikt in de online omgeving.

Klimaatrisico's zijn in kaart gebracht met behulp van de klimaateffectatlas van het Climate Adaptation Services (CAS). Voor een eenduidige aanpak is de vrijetijdssector onderverdeeld in vijf subsectoren:

• Camping en vakantiepark. In deze sub sector vallen alle campings, mini-campings en vakantieparken. Door het aanbod van buiten verblijf zoals camperen maar ook binnen verblijf is deze groep ingesteld.
• Hotel en groepsaccommodatie. Deze sub sector bevat alle hotels en groepsaccommodaties, binnen verblijf en vaak een verblijf van kortere duur.
• Horeca, voor alle eetgelegenheden in de regio.
• Dagrecreatie omvat alle ondernemingen die recreatie verzorgen in de regio. Dat kunnen speeltuinen zijn, locaties waar activiteiten worden georganiseerd of een andere vorm van dag recreatie.
• Watersport omvat alle ondernemingen die in watersport voorzien in de regio.

Onderstaand is een kaart weergegeven waarin risico's van klimaatverandering per Zeeuwse gemeente staan. Dit zijn vier risico's: hitte, wateroverlast, droogte en extreem weer (wind). Inzichten van klimaatverandering voor 2050 liggen aan de basis hiervan.

Samen met tien ondernemers is een verdieping gemaakt op de klimaateffecten en risico's. Deze ondernemers hebben in een tafelgesprek gedeeld welke klimaateffecten zij ervaren en vervolgens is een indicatie gegeven van het risico voor elke onderneming.

Klimaatadaptatie kan door maatregelen te nemen in de fysieke ruimte maar ook door het aanpassen van gedrag. Van maatregelen die in de fysieke ruimte uit te voeren zijn is door onder andere Groenblauwenetwerken een mooi overzicht gemaakt (onder Links staat een weblink opgenomen). In de hieronder staande kopjes van sub sectoren staan maatregelen voor iedere sub sector toegelicht.

Het aanpassen van gedrag kan heel effectief zijn waardoor minder kosten worden gemaakt. Een aantal voorbeelden worden hieronder gegeven.

Belangrijk is dat het aanpassen van de omgeving of het gebouw zelf weinig tot heel veel geld kan kosten. Het is daarom wenselijk de benodigde klimaatadaptatie maatregelen mee te nemen in projecten zoals een eerder geplande verbouwing of aanleg/uitbreiden van parkeerterrein. Op die manier kan de uitvoering gekoppeld worden en zijn kosten te verlagen. Het kan bijvoorbeeld zijn dat voor aanleg van een beter of sterker energienet op de camping ook meteen het wegontwerp aangepakt kan worden. Dan worden twee uitvoeringen aan elkaar geknoopt en worden kosten bespaart. Dit vereist wel overleg tussen de projectleiders of zelfs tussen verschillende organisaties.

Van de maatregelen zijn ook indicaties gegeven van kosten voor aanleg en onderhoud, naast een indicatie van effectiviteit en voor de tijd benodigd om de maatregel aan te leggen. Bij elke maatregel is aangegeven voor welk klimaateffect een positief effect te verwachten is. Dat kan ook betekenen dat meerdere klimaateffecten door het uitvoeren van een maatregel worden beïnvloed.

Hoe kan u te werk gaan? Met behulp van de risicokaarten hierboven getoond kan een beeld worden gevormd welke klimaateffecten voor u kunnen spelen. Vervolgens kunt u op onderstaande kansenkaarten klikken en een of meerdere bijpassende maatregelen kiezen. Een link is (onderin deze pagina) opgenomen naar een compleet overzicht aan klimaatadaptatiemaatregelen genaamd groenblauwenetwerken.

Als u specifieker inzicht wilt in de effectiviteit van een of meerdere maatregelen kan u dat doen via de weblink 'klimaatbestendige stad toolbox'.

Tijdens zonnige dagen is het verleidelijk om veel in de zon te zitten maar op hete dagen kan dit ook onaangenaam zijn. Zorg dat u zelf en uw gasten midden op de dag mogelijkheid hebben voor beschaduwde en koele plekken. Adviseer gasten ook andere maatregelen te nemen zoals zonne bescherming gebruiken en voldoende te drinken. Het beste is om geen alcoholische drank te nuttigen. Met name oudere gasten hebben een minder goede 'dorstprikkel'. Daarnaast is het bijvoorbeeld fijn om op de paden en bij de entree te zorgen voor schaduw plekken. Dit zijn plaatsen waar veel mensen verblijven of over heen komen. In de ochtend is het vaak koeler, dus voor sportieve activiteiten is het beter om dit eerder op de dag te doen. Het eten van een lichte maaltijd en koude maaltijd kan ook helpen om hittestress te voorkomen.

Uit onderzoek is duidelijk geworden dat voor oudere en ook voor nieuwe bebouwing het belangrijk is om hitte (directe zon instraling) buiten te houden. Minder geïsoleerde woningen warmen snel op, goed geïsoleerde woningen warmen langzamer op, maar beiden warmen op door zon instraling die de woning binnenkomt. Effectieve manieren om dit tegen te gaan zijn zonneschermen aan de buitenzijde van de woning, groen of doeken die zoninstraling voorkomen of verminderen en betere isolatie van de muren en ramen.

Wateren van planten en groen. In de eerste plaats is het goed om de juiste beplanting op de goede plek te zetten. Schaduwplanten doen het niet goed op een zonnige plek, ook kan beplanting een doorstroming van wind, en daarmee verkoeling blokkeren. Het is beter om eens per week een grotere hoeveelheid water aan de planten te geven in plaats van dagelijks een kleine hoeveelheid. Planten gaan door deze 'prikkels' sterker wortelen. Liefst niet wateren midden op de dag en in de volle zon, dit kan voor zonnebrand zorgen. Het is beter om in de ochtend water te geven.

Het gedrag van de bezoeker op een positieve manier beïnvloeden kan heel goed. Een mooi voorbeeld is de manier hoe de rekening van waterverbruik wordt doorgerekend aan gasten op camping Olmenveld en daarmee zorgt voor minder vraag. Zo betaalt niet elke gast voor eigen gebruik, het totaal aan kosten van drinkwater wordt gedeeld door alle gasten van de camping. Zo betaalt ieder mee en dit stimuleert gasten om minder water te verbruiken. Een ander mooi voorbeeld is een pakkende slogan bij de kraan in hotel brasserie Smits: 'Elke druppel telt!'. Dit herinnert ieder eraan zuinig om te gaan met drinkwater.

Belangrijk is elke actie concreet te maken en het handelingsperspectief duidelijk te communiceren.

Voor kansen vanuit andere sectoren dan de vrijetijdssector zijn in onderstaande kaart een aantal voorbeeldprojecten weergegeven waar inspiratie uit gehaald kan worden.

Het Aanjaagprogramma innovatie zorgt voor innovatie in de vrijetijdssector van Zeeland.

De inspiratiegids met kansen voor Zeeuwse ondernemers in de vrijetijdssector.

Voor vele inzichten, tools/hulpmiddelen (waaronder de klimaateffectatlas) is het kennisportaal klimaatadaptatie een bron van informatie.

De klimaateffectatlas is de bron voor klimaat effecten gebruikt in deze studie. Met inzichten in klimaatverandering voor 2050 voor hitte, droogte, wateroverlast en overstroming.

Een handige tool van Deltares, de klimaatbestendige stad toolbox. Deze tool is te gebruiken om klimaatadaptatie maatregelen in te tekenen en een indicatie te krijgen van de effectiviteit.

Groenblauwe netwerken is een overzichtelijke pagina met zo goed als alle klimaatadaptatie maatregelen weergegeven. Een selectie kan worden gemaakt voor een specifiek klimaateffect en de bijbehorende voordelen zoals ook biodiversiteit. Een beknopte indicatie van effectiviteit wordt gegeven per maatregel.

Een aantal gemeenten heeft subsidie beschikbaar voor groene daken.

Een weblink naar de pagina Klimaatadaptatie Zeeland.

Hieronder staat een link naar de rapportage over inzichten uit interview en vragenlijst onder bezoekers van Zeeland en ondernemers in de vrijetijdssector.

Studenten rapporten als onderdeel Minor Climate Adaptation beschikbaar op aanvraag

 Website: HZ kenniscentrum kusttoerisme 

 Website: Impuls Zeeland 

 Website: Klimaatadaptatie Provincie Zeeland